Сабақтың тақырыбы: Резерфордтәжірибесі.Атомныңпланетарлықмоделі.

Атом ядросыныңқұрамы.

Сабақтың мақсаты:

1)Білімділік:ОқушыларғаРезерфордтәжірибесінжәне атомядросының

құрамына кіретінбөлшектердің физикалықмағынасын

түсіндіру.

2)Дамытушылық:Оқушылардыңғылыми дүниетанымдықкөзқарасын

қалыптастыру, логикалықойлауқабілетіндамыту.

3)Тәрбиелік:Ізденімпаздыққа, жауапкершілікке, топпен жұмысжасауға

тәрбиелеу.

Пән аралық байланыс: Химия, математика

Көрнекіліктер:Интерактивті тақта,компьютер, электрондықоқулық,

Менделеевтіңпериодтықкестесі,карточкалар,слайдтар.

Сабақтың барысы:

І. «Миғашабуыл»

а)«Кімкөпбіледі?»

Қайталау сұрақтары:

1. Қандайэлементтердірадиактивтіэлементдейді?

2. Радиактивтісәулеленудегенімізне?

3. Радиактивтіэлементтершығаратынсәуле магнит өрісінде қандай сәулелерге жіктеледі?

4. α – сәулесі дегеніміз -

5. β - сәулесі дегеніміз –

6. γ- сәулесі дегеніміз –

7.Радиактивтікдегенімізқандайқұбылыс?

ә) «Бұлқайформула?»

Белгісізшаманытабу

1. E = h …; 4....=qU

2. hν = … + mev2/2;5.e… = mev2/2;

3. ... =σТ4;6. ν =

б) «Бұл қай тұрақты?»

Тұрақтышаманыайту

• σ= 5,672 *10-8 Вт/м2*К4;
• h = 6,62*10-34Дж*с;
• с =3*108 м/с;

ІІ. «Білімдімыңдыжығар» (Мағынаны тану)

Жаңасабақ

Біздертөменгісыныптаатомқұрылысытуралымағлұматтаралдық. Ендікеңкөлемдетоқталмақпыз.Атом құрылысы бойынша өз білетіндерімізді ескетүсірейік:1) Атом деген не?

2) Ол қайда орналасқан?

3. Құрамында не бар?

4) Олар қалай аталады?

5) Протон, нейтрон деген не?

6) Атомды кім ашты?

Бұлсұрақтардыңжауабыэксперименттікжәнетеориялықзерттеунәтижесіндетабылды.АтомқұрылысытуралыРезерфордтәжірибесініңмаңызызорболды.

1911 жылыЭ. Резерфорджәнеоныңшәкірттеріα – бөлшектерінің өтежұқаалтынжәнеплатинапластиналарынанөтуінзерттеді.ТәжірибесуреттекөрсетілгендейРадийэлементі

α – бөлшектеріншығарады. α – бөлшектері коллиматордағытарсаңылауданөтіп,жолынақойылғаналтынфольгасынажеткен кезде олардыңбіразыбағытынөзгертіп,шашырайтындығыбелгіліболды.Кейбірбөлшектертікбұрыштан даүлкен бұрыштарғабұрылатындығы экрандаанықкөрінеді.

Резерфордбөлшектердің шашырауын ,кілткерібұрылатынынзерттейотырып, атомның кішкенебөлігіғанаα – бөлшектерініңшашырап,керіқайтуынасебепкердепқорытындылады.Және де атомныңбұлкішкенебөлігініңзарядыоң,алмассасыүлкен болуғатиісдептүйіндеді.Сондағанаоңзарядты α – бөлшектерсиректеьолса,үлкен бұрыштарға бұрылаалатынеді. Шынында да,аттасзарядтарбірін – бірітебеалатынын білеміз.Алэлектрондардыңзарядтарытеріс,массаларыөтеазболғандықтан массасыүлкен

α – бөлшектердің бағытынөзгертугеолардыңықпалыоншаболмайды.

Көптегентәжірибенәтижесінталдайкеліп, 1911 ж. Резерфорд Күн жүйесіне ұқсас атомныңпланетарлықмоделін ұсынды.

Электрондардың массасы аса аз болғандықтан атомның бүкiлдей дерлiк массасы ядрода шоғырланған. Ядроның диаметрі 10-12 – 10-13 см, ал атомның диаметрі 10-8 см шамасында.

Егер атомның көлемін футбол алаңының аумағына дейін үлкейтетін болсақ, атом ядросының көлемі футбол алаңында түсіп қалған шие дәніндей ғана болар еді.

Ғалымдардың зерттеуі бойынша атом ядроларының заряды

МұндағыZ – элементтің Менделеев кестесіндегі реттік саны;e – элементар заряд .

АтомядросыныңоңзарядыорбитальдықэлектрондардыңтерісзарядынтеңгеріптұрадыСондықтан

Бұл теңдіктен мынадай қорытынды шығаруға болады:

- әрбір электронның немесе протонның заряды бір элементар зарядқа (e = 1,6*10-19 Кл) тең;

- кез-келген элемент атомының ядросындағы протондар саны сол элементтің Менделеев кестесіндегі Z реттік санына тең. Мысалы, гелий атомы ядросының () заряды , ал заряд саны Z1 = 2.

1932 ж. Резерфордтыңшәкірті Д.Чедвик ядроқұрамынакіретінжаңабөлшек – нейтрондыашты.

Кез-келген элемент атомының ядросындағы протон мен электронды жалпылапнуклондар деп атайды, ал тұтас ядронынуклид дейді.

Ядродағы протондарменнейтрондардыңжалпысанынА- массалықсандепатайды.

Нақты бір элеменнтің ядроларындағы протондар саны (Z) өзгермейді, нейтрондар саны әртүрлі болып кездеседі. Осыған сәйкес химиялық элементтің ядролардағы нук-лондар саны (А) өзгеріп отырады. Химиялық элементтіңбелгіленуі:zХА

A=Z+N;N=A-Z;

Бір - бірінен тек ядросындағы нейтрондар санына қарай ажыратылатын элемент түрлерін изотоптар деп атайды.- жеңіл сутегі өте көп;- ауыр сутегі дейтерий сирек кездеседі;- тритий кездеспейді.

Элемент изотоптарының химиялық қасиеттері бірдей, сондықтан оларды химиялық амалдармен ажыратуға болмайды. Изотоптарды тек массалық сандарына қарай ажыратып, сезімтал құралдардың жәрдемімен бөліп алады.

«Тіліңменжүгірме,біліміңменжүгір!»

Менделеевкестесінпайдаланып,аргон,күміс,алтын,уран,цезийядроларыныңқұрамықандай?

«Білімдіге – биіктенорын!»

1. Магнийдің12Мg24 ;12Мg25 ;12Мg26 изотоптарыныңядроларының құрамынаененетінпротондармен нейтрондардың санын табыңдар.

2. Неонның10Ne20 ;10Ne21 ;10Ne22изотоптарыныңядроларының құрамынаененетінпротондармен нейтрондардың санын табыңдар.

3. Уранның92U233 ;92U235 ;92U238изотоптарыныңядроларының құрамынаененетінпротондармен нейтрондардың санын табыңдар.

«Озық ойлыоқушы!»

а) Алюминий13Al27 ядросыныңзарядсанынешегетең?Алqзарядше?

б) Атом ядросының толық заряды 20,8*10-19 Кл . Бұл қай элемент?

ІІІ. «Білгенімді зердеме тоқу» (Рефлексия)

Жаңа сабақты бекіту

• Атомқұрылысының«планетарлық»моделінұсынғанғалымкім? Қайжылы?
• Атомның құрылысынкімайтыпбереді?(Атомныңцентріндеядроорналасқан, электрондарядроайналасында эллипстік орбита бойымен қозғалады.)
• Электронқалайбелгіленеді? Заряды қандай? ( -10е)
• Протонқалай белгіленеді?Заряды қандай?(11р)
• Нейтронқалай белгіленеді? Заряды қандай?(01n)
• Нуклондегеніміз не?(Протон мен нейтронныңжалпысаныннуклондейміз.)
• Атом ядросызарядының формуласы қандай?(q=Z*e)
• Элементарзаряд неге тең?(e=1,6*10-19Кл)
• Химиялықэлементтіңядросыныңбелгіленуі?(zAХ)
• Ядродағынейтрон санын қалай табамыз? (N=A-Z)
• Изотопдегеніміз не?(Z=Z,A≠A)

(Ағылшын ғалымыЭ.Резерфорд,1911 жылы)

«Ойлан тап!»

Химиялықэлементтердің Менделеевкестесінпайдаланаотырып,төмендегіядролардыңқандайэлементтергежататынын анықтаңдар.

«Бұл қай элемент?»

Атомядросындадағыпротонменнейтрондарсаныберілген. Бұл қай элементекенінтабу?

Протон

Нейтрон

Элемент

7

7

51

71

101

155

9

10

Бағалау

Қорытындылау.

Үйге тапсырма беру

§53 – 55.Оқу,42 – жаттығуды шығару.

Сөзжұмбаққұрастыру.