ДҰРЫС ТАМАҚТАНУ - ДЕНСАУЛЫҚ КЕПІЛІ

Ғылыми жетекшісі А.Жетенова, 1 курс студенті А.Уйсінбаева,

Астана қаласы әкімдігінің «Қоғамдық тамақтандыру және

сервис колледжі» МКҚК Астана, Қазақстан

Түйін

Қазіргі таңдағы дұрыс тамақтанбау салдарынан болатын аурулар, олардың алдын алу  шаралары. Дұрыс тамақтануды ұйымдастыру ережелері.

Резюме

Распространенные болезни при неправильном питании, методы воизбежания их. Организация правильного питания, соблюдение норм ежедневного рациона.

Summary

Illness distribution atimproper feeding methods of prevent them. Organization of heolthy nutrition,keeping norms of a daily diet.

Кіріспе бөлім

Баяндамада, тез дайындалатын тағамдарды үнемі пайдалану салдарынан пайда болатын аурулар туралы баяндалады. Аурудың алдын алу шаралары ұсынылған. Тамақтану режимі, деңгейлеп тамақтанумен таныстырылады. Ағзаңызға зиян әкелетін өнімдермен таныс боласыз. Дұрыс тамақтану дегеніміз не? Денсаулық дегеніміз не? Күнделікті тұтынып жүрген кейбір өнімдердің пайдасынан гөрі зияны көп екенін білген бе едіңіз? Деген сияқты сұрақтардың жауабын, осы баяндамадан таба аласыз.

Сарамандық бөлім

Өзімнің білім алып жатқан «аспаз» мамандығым бойынша, әрбір адамның дұрыс тамақтануы мен үшін маңызды, сондықтан да «Дұрыс тамақтану-денсаулық кепілі» деген тақырыпты таңдадым. Аспаз болғандықтан, тағамның сапасы, дайындау технологиясы бойынша ешбір қателіктер кетпеуін қадағалау – негізгі міндетім. Яғни, мен ұсынатын тағам барлық талаптарға сай болуы керек. Жұмысымды қазіргі таңда көптеп тарап кеткен аурулардан бастағым келеді. Жел тұрмаса, шөптің басы қыймылдамайды дегендей, ауру жайдан жай келмейді, адам денсаулығына кері әсерін тигізетін белгілі бір іс-қимылдар ретін қолданды. Мысалы, ол асқазан ішек жолдарын құртатын тағамдар болуы мүмкін. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек қазіргі таңда, дүниежүзінде халықтың 90%-дан астамы ас қорыту мүшелерінің аурулары, ауыз қуысының аурулары, гастриттер, асқазан және 12-елі ішек аурулары, өт жолдарының дискенезиясы, холециститтер, гельминтоздар сияқты ауруларға шалдыққан.

Жедел ішек трактаттаттары (ЖІТ) - қозуына тамақтану режимінің бұзылуы, құрғақ, тез даярланатын сапасыз тамақты тұтыну, газдалған, спиртті ішімдіктерді, қуырылған, майлы т.б. тағамдарды қолдану басты себеп болып табылады. Сонымен бірге адам ағзасына маңызды ақуыз, май, көміртек сияқты маңызды энергия қорының сәйкестік арақатысы мөлшерін есте ұстап, адамның қоректенуін түрлендіріп, жұмсалатын энергиясына ыңғайлау қажет. Тез дайындалатын тағамдар дегеніміз не? «Фаст-фуд» fast «тез» и food «тағам»  деген сөзден шыққан, неліктен фаст-фуд өнімдеріне сұраныс артуда, себебі олардың сыртқы түрі, әсемделуі көз тартарлық, тәбет шақыратын болады, көлемі жағынан үлкен қарын тойдыратын болып көрінгенімен, аш қарынды тойдырмайды, тек белгілі бір уақытқа тою әсерін береді. Тез арада (10-15 мин.) дайын болатын тағамдар зиянды, не себепті дейсіз ғой, себебі тағам тез дайын болуы үшін ең жоғарғы температурада дайындайды, дәмі мен иісі сіңуі үшін түрлі тағамдық қоспалар пайдаланылады, ыстық майда қуыру әдісі қолданылады. Күнбағыс майы мен маргаринде қуырылған тағамдар пайдалы қасиеттерінен айрылады, сонымен қатар канцерогендерді таратады. Майонез, соус, кетчуптарда: ароматизаторлар, май және дәмдеуіштерден тұрады, ал табиғи өнімдерден ештеңе жоқ. Олардың құрамында  шамадан тыс килокалориялар бар. Тез дайындалатын тағамдар көлемі жағынан үлкен болағанымен, құрамында пайдалы компоненттер жоқтың қасы.  Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп (жұмыс, оқу,) бір күндік рацион нормасынан асып немесе одан аз тамақтанғандығымызды білмей қаламыз. Оның негізгі себебі қалыптасқан белгілі бір тамақтану режимі жоқ, болса да ол сақталмайды. Өйткені, құнарлы тамақ, көпшілік қалайтындай майлы, тәтті және тәбетті бола бермейді. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. Соңғы жылдары өмір сүру салтының өзгеруіне байланысты ел арасында жұқпалы емес алиментарлық аурулар (жүрек-қантамыр аурулары, диабет, семіздік, анемия, зоб, ісіктің кейбір түрлері, т.б.) саны көбейіп кетті.

Денсаулық – кез келген тірі ағзаның, оның барлық дене мүшесі өзінің негізгі қызметін толық атақара алғандағы қалыпты жағдайы, яғни ауру-сырқаудың болмауы. Дүниежүзі денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша дүниежүзі халқының ауруының 80% тамақтанумен байланысты. Осыған байланысты,  денсаулықты сақтау үшін, жоғарыда аталған ауруларға шалдықпау және аурудан айығу мақсатында «дұрыс тамақтануды» ұсынамын.

Дұрыс тамақтану- тамақ ішу режимін бұзбай, күнделікті рациондағы негізгі қоректік заттар мен биобелсенді заттардың организмге қажетті үйлесімдігін сақтай отырып, энергия кірісі мен шығынының тепе-теңдігін сақтау.

Дұрыс тамақтануды ұйымдастыру үшін 4 деңгеге бөлеміз. Күнделікті рацион нормасы.

1-деңгейі – бидай өнімдері: нан, жарма бұйымдары, макарондардан тұрады. Көмірсулар, дәрумендер мен минералды заттарға бай. Бұл тағамдардың тәуліктік калориясы 40% болады. Күніне 1,5 кг.

2-деңгейі — жемістер мен көкөністерден тұрады. Бізге мол дәрумендер мен минералдық заттарды береді. Ағзамыздың қартаюын тоқтатады. Калориясы 35 % немесе күніне 400гр.

3-деңгейі — ет, балық, бұршақ өнімдері, жаңғақтар, жұмыртқа және сүт өнімдері. Бұл өнімдер ақуыз, дәрумендер, темір, және т.б. Олардың майлылығы төмен болғандығы жөн. Күнделікті калориясы 20%.

4-деңгейі — жануарлар майы мен өсімдік майы бар тағамдар, тәттілер, құрамында майлылығы жоғары өнімдер (соустар, колбаса, майлы ет, тәтті тоқаштар), қант, құрамында қанттың мол мөлшері бар өнімдер(тәтті сусындар , сироптар, кондитерлік тағамдар) кіреді. Күнделікті тұтыну мөлшері 5% аспау керек. Дұрыс тамақтану ережелері:

1.Тамақтану режимі және құрамы төмендегі проценттік қатынас негізінде жүруі қажет:

Таңертеңгілік ас

7.30 – 8.00

25%

Таңертеңгілік ас

11.00 – 11.30

10%

Түскі ас

14.00 – 14.30

35%

Түстенкейінгі ас

16.30 – 17.00

10%

Кешкі ас

19.00 – 20.00

20%

2.Толықтай шайнау; 3. Тойып тамақтанбау; 4. Ас қабылдау аралығын сақтау; 5. Сұйықтық 2-3 литр;6. Тағамды аз мөлшерде дайындау;7. Көкеністерден жаңа сығылған шырындар ішу; 8. Қантты қолдану мөлшерін азайту;9. Салауатты өмір салтын ұстану;10. Миды тынықтыру.

Қорытынды. Қорытындылай келе, деніміздің саулығы- тамақтанумен байланысты екендігін ұмытпауымыз қажет. Дені сау ұрпақ тәрбиелейміз десек, дұрыс тамақтануға аса назар аударуымыз керек. Әрбір адам өзінің жұмыс жағдайына байланысты өзінің бір күндік рационын дайындап алып, денсаулығын нығайту үшін 1-10  кеңестеріне жүгінетін болса, осы баяндаманы жазудағы мақсатыма жеткенім болар еді.

Әдебитеттер:

1.     Р. И. Воробьев «Питание и здоровье»,  Москва «Медицина» 1990;

2.     Т.А. Назаренко, Е.Ф. Красноперова  «Физиология, санитария, гигиена предприятий питаний» Астана, 2011

3.     www.bonduelle.kz  сайты, т.б. ғаламтор беттері.