Темэ: Л.Толстой «Хулгана, миисгэй, петух гурбан» (онтохон)

Зорилгонууд:

1. Практическа:Л.Н.Толстойн намтартай танилсуулха, тэрэнэй зохёоhон  «Хулгана, миисгэй, петух» гурбан гэhэн онтохо уншалга, удха дээрэнь ажал ябуулга.
2. Һургалгын: зүбөөр онтохоной удха ойлгуулха
3. Хүгжөөлгын: аман хэлэлгэ, холбоо хэлэлгэ, уншалгын дадал хүгжөөхэ, удхадань тааруулан богонихоноор  хөөрэжэ hургаха.
4. Хүмүүжүүлгын: аман зохёолнуудта hонирхол түрүүлхэ, шэнэ юумэ мэдэхэ эрмэлзэл, уншаха дура хүмүүжүүлхэ. Онтохоной удхаар hайн мууе илгаруулжа, hэргэлэн байха гэhэн hургаал зааха.

 

Хэрэгсэлнүүд: ном, ажалай дэбтэр, уран зохёолшын портрет, зонтохоной удхаар зурагдаhан зурагууд, схемэнүүд, проектор

 

 

Дурадхагдаhан хэшээлэй байгуулгын шатанууд:

I.                   1. Эмхидхэлэй үе.

2. Фонетическэ hорилго

            3. Аман хэлэлгэ хүгжөөлгэ

 

II.                Гол шата

1 – дэхи практическа зорилго бэелүүлгэ.

     

III.             Хэшээлэй түгэсхэл

1.      Дүн

2.      Сэгнэлтэ

3.      Гэрэй даабари

Хэшээлэй ябаса:

 

I.                   Хэшээлэй эхин. Хэшээлэй түрүүшын шата 7-8 мин.

1. Эмхидхэлэй үе.

Багша: Уулын хормойhоо бурьялhан аршаандал

            Ундыем хуряанаш, буряад хэлэн!

             Холын харгые дахан ябахадам

            Ханимни байнаш,буряад хэлэн!

. Буряад хэлэнэй хэшээл. Сайн байна. Һуугты.  Бидэ энэ хэшээлдээ Л.Толстойн намтартайнь танилсажа, тэрэнэй зохёоhон  «Хулгана, миисгэй, петух гурбан» гэhэн онтохо уншажа, удхыень ойлгожо абахабди, удхаарнь хөөрэлдөө үнгэргэхэбди.

 

1. Фонетическэ hорилго (слайд дээрэ)

Багша: - Минии  хойноhоо дабтан уншагты.

Ай –ой –эй

Манай,   hайхан,  танай,  майхан,  далай,  айhан, аймхай

хөөрхэн,  ан,  дэн 

 миисгэй,  бээлэй,  эрбээхэй,   мэхэтэйхэн

-дифтонгтой үгэнүүдые уншагты

- бүхэли үгэнүүдые алдуугүйгөөр, нэгэ жэгдээр уншагты

 

3. Хэлэнэй бэлэдхэл.

Бор,бор борохон

Боро заахан хулгана.

Шара,шара,шарахан

Шара мэхэтэй миисгэйхэн.

Эреэн,эреэн эреэхэн

Эрэ хонгор шубуухай.

 

 

 

II. Гол шата

1.      Уран зохёолшын намтар.

Багша: Лев Николаевич Толстой 1828 оной августын 28 –да Тула хотоhоо холо бэшэ

 Ясная Поляна гэжэ hуурида түрэhэн юм. Гурбатай байхадань,  эжынь наhа бараа. Хүбүүе нагаса ахайнь – М.Н.Ергольская  өөртөө абаhан байна. Тула хотын гимназии

дүүргээд, Казанска университедтэ hураhан, тэрэнэй дүүргэнгүй Крымдэ сэрэгшэдэй албанда ошоhон юм. Л.Н.Толстойн томо зохёолнуудынь: «Война и мир», «Анна Каренина», «Воскресение», г.м. Тэрээнhээ гадна   үхибүүдтэ зорюулжа олон зохёолнуудые бэшэhэн. Уран зохёолшо ажалша таряашадай үхибүүдтэ hургуули нээhэн. Лев Николаевич наян хоёр наhатайдаа наhа бараа.

 

2.      Онтохо уншахын  урда тээ,  зохёолой нэрыень хараад,  тайлбарилга.

Багша: Зохёолой нэрэ уншаад, таанад юун гэжэ hананат? Эндэ юун тухай хэлэгдэхэ гээшэб?

 

 Һ1: Энэ онтохон соо хулгана, миисгэй, петух гурбан тухай хэлэгдэхэ.

 

Һ2: Энэ онтохон соо эдэ гурбан нүхэд болохо гэжэ би  hананаб.

 

Һ3: Yгы, эдэ гурбан нүхэд боложо  шадахагүй гэжэ би hананаб.

 

3.      Толи

Багша: Энэ хэшээлдэ бидэ шэнэ үгэнүүдтэй танилсахабди.

(Зурагууд ба схемэнүүд дээрэ харуулха)

 

Заахан хулгана- маленькая мышка

Тэнэг - глупый

     Аймшагтай – страшный

     Петух –эрэ тахяа  (зураг) (стрелкээр харуулагданхай)

Хүлынь хара – ноги черные

Залаань улаан – гребешок красный

Нюдэниинь бэлтэгэр – выпученные глаза

Хамарынь морхогор – курносый

Амаа ангайлгаад – открыв рот

Хүлөө үргөөд –подняв ногу

Шангаар хуугайлаа – громко закричал, заголосил.

 

Миисгэй (зураг) (стрелкээр харуулагданхай)

Хүзүүниинь сагаахан – беленькая шейка

Хүлынь борохон – лапки серенькие

Мэлшэгэрхэн – гладенький

Үбсүүгээ долёоно – лижет грудь

hүүлээ хүдэлгэнэ – крутит хвостом

Номгохон – смирный, спокойный

 

     Эдэ үгэнүүдые багшын хойноhоо,  нэгэ нэгээр, бултадаа дабтажа уншаха. үгэнүүдые

 

    Багша: Энэ толи сооhоо  –хан, -хон гэhэн суффикснуудтай үгэнүүдые ологты

    Һурагша: сагаахан, борохон

   Багша: Зүб. Бэрхэ байнаш даа.

           -хан,-хон,-хэн суффикснуудай хүсөөр багадхаhан удхатай үгэнүүд бии болодог.

   Эдэ үгэнүүд ямархан?  гэжэ асуудалда харюусадаг.

 Жэшээнүүдые hанагты.

 h 1: ногоохон,улаахан

 h 2: : шарахан

 h 3: томохон, заахан

 h 4: сэбэрхэн

 

4.      Текст уншалга

Багша:

1. Би мүнөө таанадта энэ hонин онтохо уншаад үгэхэм. Таанад ехэ анхаралтайгаар шагнагты, тиигээд  асуудалнуудта харюусахат.
2. Yхибүүд, энэ текстэеэ дахин аман  соогоо  уншагты.   
3. Онтохоной удха hурагшадай ойлгоhыень шалгаха.

 

 

Асуудалнууд:

-Энэ онтохон юун тухайб?

hурагша:  Энэ онтохон заахан хулгана тухай.

- Онтохон соо ямар амитад тухай хэлэгдэнэб?

hурагша:  Энэ онтохон соо хулгана, миисгэй, петух гурбан тухай хэлэгдэнэ

- Юун гэжэ заахан хулгана хэлээб? Текст сооhоо олоод, уншаад үгэгты.

hурагша:  Текст сооhоо «Зай, эжы, хоёр ан харааб. Нэгэниинь аймшагтай, нүгөөдэнь номгохон»

- Хулгана ямар амитан бэ?

hурагша: заахан, тэнэг

-Миисгэй ямар амитан бэ?

hурагша: мэхэтэй

-Петух ямар амитан гэжэ ойлгобот?

hурагша: муу бэшэ, хүндэ хор хэдэггүй.

 

5.      Амаралтын  үе.

Багша:

А) Эдэ амитадые hажаагаад, аяг аашыень харуулан, дуугарая

1-дэхи ряд: Шиб-шиб – шиб

2 –дохи ряд: Ку-ка-ре-ку

3 –дахи ряд: мяу –мяу-мяу.

 

Б)  Ехээр

           Багаар

          Иишээ тиишээ

          Дээшээ доошоо

           Нэгэ,хоер

   Аниб ониб. (нюдөөрөө наадаха)

- Эдэ үгэнүүд соо ямар аялгануудые дулаабта?

hурагша: Эдэ үгэнүүд соо бидэ удаан аялгануудые дуулаабди.

 

6.      Гол удха элирүүлгэ ба гаргалга

Багша: Самбарта энэ онтохоной удхые тайлбарилhан зурагууд   үлгөөтэй. Эдэ зурагуудые хараад, онтохоной удхада тааруулан табигты. Yгтэhэн холбуулалнуудай

хүсөөр зураг бүхэнөө хөөрэгты.

 

1-дэхи зурагта: заахан хулгана, эхэдээ бусажа ерэбэ, хоёр ан харааб, нэгэниинь аймшагтай, нүгөөдэнь номгохон гэhэн   үгэнүүдтэй холбохо.      

 

2-дохи зурагта: 

       Хүлынь хара, залаань улаан, нюдэниинь бэлтэгэр, хамарынь морхогор ,амаа              ангайлгаад ,  хүлөө үргөөд, шангаар хуугайлаа

 

     3-дахи зурагта: тэрэш петух гээшэ, хэндэшье хоро хэдэггүй, бү айгаарай.

 

4-дэхи зурагта:игаажа хэбтээ, хүзүүниинь сагаахан,

хүлынь борохон,  мэлшэгэрхэн үбсүүгээ долёоно,  hүүлээ хүдэлгэнэ,

      номгохон

        5-дахи зурагта: тэнэг лэ байнаш, миисгэй өөрөө.

 

7.      Ажалай дэбтэр соо хүдэлмэри.

Багша: ажалай дэбтэрэй 28-дахи нюурта нээгээд, 12-дохи даабари олоод, даабарииень уншаад, дүүргэгты.

Даабари: мэдүүлэлнүүдые буряад хэлэнhээ ород хэлэндэ оршуулаад, бэшэхэ.

 

III.    Хэшээлэй түгэсхэл

1. Дүн

Багша:

-Энэ хэшээлдэ ямар hонин юумэ мэдэхэ болобот?

h 1: Бидэ энэ хэшээлдээ «Хулгана, миисгэй, петух гурбан» гэhэн онтохонтой танилсаабди.

h 2.: Энэ хэшээлдэ бидэ шэнэ үгэнүүдтэй танилсаабди.

h 3: Эдэ амитад ямар абари зантайб гэжэ мэдэхэ болобобди.

Багша: Зүб даа. Хүншье, амитадшье өөр өөрын абари зантайтай  байдаг.  Тиимэhээ, hайн жэшээ дээрэhээ өөрынгөө абари зан хүмүүжүүлхэ ёhотойт. Хүнэй гоёыень бэшэ, харин сэдьхэлыень сэгнэхэ хэрэгтэй.

2. Сэгнэлтын тэмдэгүүд.

3. Гэрэй даабари: онтохо уншаха, үгэнүүдые сээжэлдэхэ, ажалай дэбтэр соо н.28  №13  «Хулгана, миисгэй, петух гурбан» гэhэн онтохоной  нэгэ персонажые зураад ерэхэ.

         

        Хэшээл дүүрээ. Баяртай.