Дидактикалық ойындар

 

 “Интервью” ойыны.

Ойынның ережесі: Сынып 3-4 топқа бөлінеді. Әр топтың 1 оқушылары жұп құрастырады: біреуі корреспондент болады, екіншісі кейіпкер (үй жұмысын тексерерде күні бұрын дайындалып келуге болады, сұрақтарды дайындайды)

 

“Әңгімені жалғастыр”ойыны.

Ойынның ережесі: Бұл ойында 2 оқушы (әр қатардан бір-бірден) қатысады. Бірі бастайды, екіншісі қостайды. Әр оқушы бір сөйлемнен ғана айтады. Ең соңғы сөйлемді айтқан оқушы жеңеді. Осыдан кейін тағы екі оқушы шығып әңгімені мазмұндайды. Бұл ойын оқушылардың есте сақтау, тез ойлау қабілетін, дұрыс сөйлем құруға, әңгімені тыңдауға дағдыланады.

 

 “Таза тақта” ойыны.

Ойынның ережесі:Жаңа тақырыпты түсіңдірер алдында, мұғалім тақтаның әр жеріне сұрақтар жазып қояды, сұрақтың орнына суретті, схеманы да қолдануға болады. Сұрақтарды нөмірлеп қою керек. Мұғалім сабақ түсіндірер барысында, оқушылардан жазылған сұрақтардың жауаптарын  сұрайды. Егер жауабы дайын болса, ол сұрақ тақтадан өшіріледі.

Ойынның мақсаты:Сабақтың аяғына дейін барлық жазылған сұрақтарға жауап беру керек. Бұл ойынды өткізгенде  сыныпты екі топқа, немесе 3-4 топқа бөліп өткізуге болады. Әр топтың берген жауаптары саналып отырады.Бұл ойын арқылы оқушылардың оқуға деген ынтасын, белсенділігін арта түседі,қиындықты жеңуге,төзімділікке баулиды.

 

 “Көбелек гүлге қонды ”  ойыны.

 Ойынның ережесі: Магниттік тақташаға гүлдер орналастырылған, әр гүлге дауысты дыбыстар орналасқан, арасында дауыссыз дыбыстар да бар. Әр қатардан 1 оқушыдан шығып көбелекті (оның ішінде дауыссыз дыбыс орнатылған) гүлге қондырады. Қалғандары қосылып буынды оқиды. Неге көбелекті дауыссыз дыбысқа қондыруға  болмайды? Бұл ойынды өзгертіп өткізуге де болады. Көбелек қонған кезде сөйлем құрастыруға болады, әр шапшаң кезек сақтап оқушылар шығып сөйлемдерін айтады.

 

“Кім тапқыр?” ойыны.

  Ойынның ережесі: сынып 3-4 топқа бөлінеді, бұл топта қамқорлар көп екенін анықтауға керек. Әр оқушының алдында дөңгелекшелер дайындалған. Мұғалім тақта алдындағы жолақшаларға дөңгелекшелермен бір сөздің схемасын құрастырады. Мысалы, 000. Мен қандай сөз құрастырдым? Кім жауап бере алады? Әр топтың жауаптары фишкамен белгіленеді. Тапсырманы өзгертуге болады. Бұл ойыннан кейін фишканы жазғызуға болады. Есіңізде қандай сөз қалды. Ұмытқан оқушылар дөңгелектерге қарап түсіре алады. Неше әріп болу керегін де санай алады.

 

 “Футбол”  ойыны

Ойынның ережесі: Сынып оқушылары қатармен екі командаға бөлінеді. Тақта алдына екі магниттік тақта ілінеді. Әр командадан бір оқушы шығып допты қақпаға кіргізеді, егер доптың артындағы мысалды шығара алса, белгілеп салынған мысалдар “гол” болып шығарылады. Кіргізген доп сандары саналып, жеңген команда айтылады.

 

  “Ойлап тап” ойыны.

 Ойынның ережесі:Сынып 4 оқушыдан топтарға бөлінеді. Әр оқушыда цифр кассасы бар. І топ-1, ІІ-2, ІІІ-3, ІҮ-4 мысалды алады. Әр топ бір мысалдан тағы үш мысал ойлап шығарады.Топ басшысы тапсырма береді, амалдың нәтижесін ең алдымен табасыз, сосын осы сандармен  “сен+сен+сен+”деп айтып өтеді. Қай топ (әр оқушыға жолақтар бар) берілген тапсырма бойынша бірінші орынды алады, сол женді. Сандарды өзгертіп ойынды келесі сыныптарда өткізуге болады.

 

  “Орын тап” ойыны.

Ойынның ережесі: Сынып оқушыларын екі командаға бөлу керек. Біріншісі ондықтар командасы, екіншісі бірліктер командасы. Әр командада 10 оқушыдан болған жақсы. Олардың әрқайсысында 0-ден 10-ға дейін сандар жазылған бір-бір карточка болады. Алдымен ойынға қатысушылар орындарын белгілеп алады. Тақта алдында екі орындық болады. Мұғалім 5*5 дегенде әр командадан ондық командасынан 2 саны бірлік командасынан 5 саны жазылған карточкалары бар оқушылар тез орындыққа отырады. Қай команда шапшандық көрсетсе, соған ұпай тиеді. Егер оқушылар саны 10-ға толмаса бір карточкаға екі жағынан да сан жазылады.

 

  “Өз орнынды тап” ойыны

  Оқушыларға құстардың суретін үлестіріп бердім. Әр құстың өз нөмірі бар. Содан соң 1,2,3 деген бұйрықпен келіп олар шапшаң өздеріндегі құстарға қарап өз орындарына тез тұра қалады. Құстардың нөмірі бойынша 1-5 дейін және кері санау жұмысы жүргізілді.

 

 

  “Поезд” ойыны.

   Ойынның ережесі: Мұғалімнің сөзі:

     -    Бұл поезд жүргізуші үшін кім керек?

-         Жүргізуші машинист керек?

-         Ендеше машинист болу үшін, еңбек туралы бір мақал ойластыру керек. Әйтпесе поезд жүрмейді. Қане, кім болғысы келеді?

(бірінші айтқан оқушы болады), Поезд вагондардан тұрады, вагондардың орнына өздеріңіз болыңыздар. Кім берілген карточка бойынша өрнектің мәнін дұрыс таба алады, сол поезға міне алады, жауап бере алмаған оқушы қалып қояды.

 

 

“Орнына қойып жаз” ойыны.

Мақсаты: Орнына қойып жаз ойыны арқылы оқушылар сөздердің айтылуы мен жазылуы туралы білімдерін тереңдете түседі.

Ойынның тәртібі: Сынып 3 топқа бөлінеді. Плакатқа 3 қатар етіп сөздер дайындалады. Әр қатардан шыққан үш оқушы тақтаға сөздерді дұрыс жазып шығады. Әрі тез, әрі дұрыс орындаған топ жеңімпаз атанады.

Фонетикадан алған білімдерін еске түсіру мақсатында жұмбақтар жасырып, шештіру де оқушылардың білімін тиянақты, жүйелі өтуге өз септігін тигізеді. Төмендегідей жұмбақтарды пайдалануға болады.

Дыбыс емес таңба

Оқылмайды жазылады

Әйтсе де бұл екеуі

Біраз сөзден табылады. (ь;ъ)

 

“Кім көп біледі?” ойыны

Ойынның мақсаты: Кім көп біледі? Ойыны арқылы сөздердің мағынасын ажыратқызуға болады. Ойын тәртібі. Оқушылар “мұғалімдер” және “оқушылар” болып екіге бөлінеді. Мұғалімдер “әр түрлі” мағынасы бар сөздерді атайды. Ал “оқушылар” осы сөздердің мағынасын түсіндіреді. Орнына қойып жаз” ойыны.

Мақсаты: Орнына қойып жаз ойыны арқылы оқушылар сөздердің айтылуы мен жазылуы туралы білімдерін тереңдете түседі.

Ойынның тәртібі: Сынып 3 топқа бөлінеді. Плакатқа 3 қатар етіп сөздер дайындалады. Әр қатардан шыққан үш оқушы тақтаға сөздерді дұрыс жазып шығады. Әрі тез, әрі дұрыс орындаған топ жеңімпаз атанады.

Фонетикадан алған білімдерін еске түсіру мақсатында жұмбақтар жасырып, шештіру де оқушылардың білімін тиянақты, жүйелі өтуге өз септігін тигізеді. Төмендегідей жұмбақтарды пайдалануға болады.

Дыбыс емес таңба

Оқылмайды жазылады

Әйтсе де бұл екеуі

Біраз сөзден табылады. (ь;ъ)

 

“Кім көп біледі?” ойыны

Ойынның мақсаты: Кім көп біледі? Ойыны арқылы сөздердің мағынасын ажыратқызуға болады. Ойын тәртібі. Оқушылар “мұғалімдер” және “оқушылар” болып екіге бөлінеді. Мұғалімдер “әр түрлі” мағынасы бар сөздерді атайды. Ал “оқушылар” осы сөздердің мағынасын түсіндіреді.

“Мұғалімдер” мен “оқушылар” өз рөльдерін ауыстырып отырады.

Мәселен: ара-жәндік                алма-жеміс

                 ара-құрал                  алма-қимыл

 

 

“Әр әріптен бір сөз” ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың сөздік қорын дамыту.

Ойынның тәртібі: Сынып 3 топқа бөлінеді.Әр топтан бір оқушыдан шығып, әрбір әріптің астына сөз жазады. Сөйтіп соңғы әріпке дейін бір топтың сөзі екінші опқа қайталанбауы керек. Қай топ ойынды тез аяқтаса, солар жеңіске жетеді.

 

 

“Топтай біл” ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не үшін  қажеттілігін ажыратуға, қатесіз жазуға дағдыландырады.

Мәселен: сәбіз, қияр, алма, түйе, жылқы, жүзім, картоп т.б. сөздер беріледі. Оқушылар бұл сөздерді топтап жазады: Сәбіз, қияр, картоп-көкөністер.

 

“Не өзгерді?” ойыны.

Мақсаты: Оқушыларға түбір мен қосымшаның ерекшеліктерін таныту.

Ойынның ережесі: Тақтаға, плакатқа жазылған сөздер ілінеді.

 

Үй би                        Алма кеме                Қой тәртіп

 

Осы сөздерге балалар қосымша жалғап, сөйлем құрап жазады. Тапсырма орындалғаннан кейін оқушылар сөздерді оқып талдайды. М: үй не? Деген сұраққа жауап  береді. Бұл сөздің түбір, осы түбір сөзге қосымшасын жалғасаң неге? деген сұраққа  жауап береді. Түбірге жалғанатын қосымшаны тапқан оқушы жеңімпаз болады. Яғни бұл ойында тек қосымшалар өзгертіледі.

“Мұғалімдер” мен “оқушылар” өз рөльдерін ауыстырып отырады.

Мәселен: ара-жәндік                алма-жеміс

                 ара-құрал                  алма-қимыл

 

 

“Әр әріптен бір сөз” ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың сөздік қорын дамыту.

Ойынның тәртібі: Сынып 3 топқа бөлінеді.Әр топтан бір оқушыдан шығып, әрбір әріптің астына сөз жазады. Сөйтіп соңғы әріпке дейін бір топтың сөзі екінші опқа қайталанбауы керек. Қай топ ойынды тез аяқтаса, солар жеңіске жетеді.

 

 

“Топтай біл” ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не үшін  қажеттілігін ажыратуға, қатесіз жазуға дағдыландырады.

Мәселен: сәбіз, қияр, алма, түйе, жылқы, жүзім, картоп т.б. сөздер беріледі. Оқушылар бұл сөздерді топтап жазады: Сәбіз, қияр, картоп-көкөністер.

 

“Не өзгерді?” ойыны.

Мақсаты: Оқушыларға түбір мен қосымшаның ерекшеліктерін таныту.

Ойынның ережесі: Тақтаға, плакатқа жазылған сөздер ілінеді.

 

Үй би                        Алма кеме                Қой тәртіп

 

Осы сөздерге балалар қосымша жалғап, сөйлем құрап жазады. Тапсырма орындалғаннан кейін оқушылар сөздерді оқып талдайды. М: үй не? Деген сұраққа жауап  береді. Бұл сөздің түбір, осы түбір сөзге қосымшасын жалғасаң неге? деген сұраққа  жауап береді. Түбірге жалғанатын қосымшаны тапқан оқушы жеңімпаз болады. Яғни бұл ойында тек қосымшалар өзгертіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

Балалардың таным іс-әрекетін дамытуына арналған ойындар

 

    “ Әр түрлі етіп көрсет”

  Бұл ойын баланың зейінін дамытуға арналған. Оған бірнеше адам қатысады. Балалар антоним-сөздермен танысады.

БИІК-АЛАСА. Балалар шеңбердің бойымен жүреді. Жүргізуші былай дейді. “Қазір сендер қақпа арқылы өтесіңдер. Егер мен қақпа биік деп айтсам, осы қалыппен жүріп кете бересіңдер, ал егер аласа десем, еңкейесіңдер. Кім еңкеймесе, ойыннан шығады”.

ЖЫЛДАМ-БАЯУ. Ойынның барысы алдыңғы ойындарға ұқсас құрылады. Балалар не жылдам, не баяу жүреді.

   Ойынды мағынасы қарама-қарсы қос сөздерді қолдана отырып жалғастыруға болады: КӨҢІЛДІ-МҰНДЫ, ЫСТЫҚ-СУЫҚ, ҚАРАҢҒЫ-ЖАРЫҚ және т.с.с.  Содан кейін балаларға нақты нысаналардың қарама-қарсылықтарын табуды ұсынып көріңіз: мысалы, уйді сала бастаған кезде ол қандай болады (аласа), және оны салып болғаннан кейін ол қандай болады (биік) және т.б.

 

Зейін қабілетін дамытуға арналған ойындар    “Не өзгерді?”

Үстелдің үстіне 3-4 зат қойып, балаға оларды мұқият қарап шығуға мүмкіндік беріңіз (1-2 минут) Содан кейін одан теріс қарап тұруын өтініп, ойыншықтардың біреуін алып тастаңыз. Оқушы қарағанда, одан не өзгеріс бар екенін сұраңыз. Ойынды күрделендіруге болады: заттардың санын 5-7 дейін өзгерту, бір-біріне ұқсас заттарды қою, заттардың ешқайсысын алып тастамай, екеуінің орындарын ауыстыру және т.с.с. Біріне бірі кезектесіп тапсырма беріп ойынды жарысқа айналдыруға болады.

 

   “Балық, құс, аң”

   Бұл ойынға бірнеше адам қатысқан жөн. Жүргізуші (алдымен бұл ересек адам болу керек) кезекпен әр ойыншыны көрсетіп: “Балық, құс, аң, балық, құс....”. Санамақ қай ойыншыда аяқталса, сол (жүргізуші үшке дейін санағанша) ойыншы осындай жағдайда құсты атауы тиіс. Оның үстіне құс атаулары қайталанбау керек. Егер жауап дұрыс болса, жүргізуші ойынды жалғастырады. Егер жауап қате болса немесе құстың атауы қайталанса (жауапты кешіктерген жағдайда ойын бұзылған болып табылады), бала өзінің “фантын” жүргізушіге қалдырып ойыннан шығады. Ойын ақырында бір ойыншы қалғанша жалғаса береді.Бұл екеуі әр “фанттың” не істеу керектігін ойынға салады.

   Бұл ойынды әртүрлі етіп, мысалы балалар гүлдің, ағаштың, жемістің және т.с.с. түрлерін атауы мүмкін.

   Зейінді басқа нәрсеге ауыстыру қабілетін таңертеңгілік жаттығу барысында қалыптастыруға болады. Жаттығуларды орындай отырып, бала ересек адамның нұсқауы бойынша бір қимылдан екеншісіне жылдам ауысып әрекет жасау керек: секіру, тоқтау, адымдау. Балалармен өзгеше “үшсайыс” өткізуге болады. Бұл сайыста 3-4 текшеден қарапайым жылдам құрып, содан кейін адамның суретін салып болған соң, өлеңді оқу керек. Бұл ойынды тапсырмалар мен жұмыс түрлерін өзгертіп түрлендіруге болады. Барлық жағдайда тапсырмаларды орындау жылдамдығы мен олардың сапасы бағаланады.

 

 Есте сақтау қабілетін дамытуға арналған ойындар

  “Суреттерді есіңе сақтап ал”.

  Бұл ойын үшін алдын ала 10-12 сурет дайындау қажет. Әр суретте бір заттың суреті болу керек. Ойынды бірнеше балалардың арасындағы жарыс түрінде өткізуге немесе баламен өзіңіз жарыссаңыз болады-кім көбірек суретті есіне сақтап қалар екен. Ойыншылар суреттерді 2-3 минут ішінде мұқият қарап шыққан соң, суреттер алып тасталынады. Содан кейін барлығы естеріне сақтап суреттерді атай бастайды. Кезекпен бір суреттен атауға болады. Соңына басқалары әлі атамаған суретті кім атаса, сол жеңіп шыққан болып саналады.

“Бір-бірінің айтқанын қайталау”

  Бұл ойынды бір немесе бірнеше баламен ойнауға болады. Бірінші ойыншы кез-келген сөзді айтады, екіншісі соны қайталайды да, оған өзінің ойындағы бір сөзді қосып айтады. Сөйтіп, әр ойыншы естіген сөздерді қайталап, оған өз сөзін қоса береді. Қателескен ойыншы ойыннан шығады.

 Ойлау қабілетін дамыту ойындары

 “Тілік суреттер”

 Ірі және ашық түсті суретті немесе қарапайым сюжетті салуға әрекет жасап көріңіз де (суреттің сапасы маңызды емес), содан кейін кескіндемені бірнеше сыныққа бөлшектеңіз. Бала осы тіліктерді қайтадан құрастыруы керек. Бір суретті әртүрлі етіп бөлшектеуге болады. Ойықтарды кескіндеменің сәйкес келетін қосымша суреттерімен толықтыру үшін, бала әр қосымша суреттің тек орнын ғана табуы тиіс болады.

 

 “Ойыншықты тап”

 Ойын бөлмеде өткізіледі. Бастар алдында сіз өз бөлмеңіздің сызбасын сызуыңыз керек. Бұл оңай. Белгілі бір маштабты таңдап алып (мысалы, 1:10), бөлменің қабырғаларын сызыңыз, есік пен терезелерді белгілеңіз, содан кейін бөлмедегі заттарды бейнелеңіз. Сызбаның шамаланған үлгісі 60 беттегі суретті келтірілген.

  Бұл ойында сызбаны пайдалана отырып жасырылған затты тауып алу керек. Ересек адам мен бала кезекпен ойыншықты жасырып, сызбаға белгілі-бір белгі қояды. Бала бөлменің кез-келген жерінде тұрып сызбаны пайдалануды үйренуі тиіс. Ол үшін алдымен ол сызбаны бағытқа салып (оны есіктің кескіні есікке, ал терезенің кескіні- терезеге “қарап” тұратындай етіп қою), сосын өзінің бөлменің қай жерінде орналасқанын анықтауы тиіс (мен мына орындықта отырмын). Содан кейін сызбада белгіленген затты бөлмеден тауып алу оңайға соғады.