Кичээлдиң планы: Кадыг болгаш чымчак ажык үннер (1 шак) Сорулгазы: 1. Ажык үннерни кадыг болгаш чымчааның аайы-биле аяннажып чоруур деп  өөреникчилерге билиндирер. 2. Схеманы ажыглап тура, аас болгаш бижимел чугаазынга кадыг болгаш чымчак ажык үннерни шын  ажыглааарынга чаңчыктырар. 3. . Ш.Ч. Саттың «Төрээн дылымга йөрээл» деп йөрээли-биле таныжып тура, уругларны тыва дылын хүндүлеп, үнелеп, чоргаарланып чоруур кылдыр кижизидер (слайд   )   Дерилгези: презентация, схема, карточка-биле ажыл, шилилгелиг диктант,  сөзүглел-биле ажыл, өөредилге ному Кичээлдиң планы: I. Организастыг кезээ. II. Катаптаашкын а) карточка-биле ажыл (слайд  ) б) айтырыгларга харыы (слайд  ) III. Чаа тема тайылбыры. а) башкының сөзү; б) дүрүм-биле ажыл. (слайд   ) в) мергежилге 192 арын 69 IV. Быжыглаашкын. а) шилилгелиг диктант б)мергежилге 195 арын 71 в) Ш.Ч. Сат «Тыва дылымга йөрээл» V. Түңнел. VI. Онаалга бээри. V I I. Демдек салыры.     Кичээлдиң чорудуу:   I.                  Организастыг кезээ.          Б: - Экии, уруглар! Шимээргевейн олуруп алыңар (класстың кичээнгейин хаара тудуп, өөреникчилерни ажыл-херекчи байдалче киирер).   II. Катаптаашкын          Өөредилгези кошкак, кичээлге көңгүс киришпес өөреникчилерге билииниң аайы-биле тускай карточкалар үлеп бээр. а) карточка-биле ажыл   КАРТОЧКА №1 1. Хөй сектер орнунга ажык үннерниң үжүктерин немеңер:          маш…на, эд…н, д…лдиген, кур…рт, окт…ргай, х…й, ин…лик, чыжырг…на, кыз…л. 2. Хөй сектер орнунга турза чогуур өк-биле адаар ажык үжүктерни немеп бижиңер:          …т, к…рт, к…дарар, …т, д…ш, д…ш, …жыдар, к…ш       КАРТОЧКА №2 1. Хөй сектер орнунга турза чогуур өк-биле адаар ажык үжүктерни немеп бижиңер: б…дук, …к, к…ңга, к…ш, ч…п, …т, к…т, …жур 2. Хөй сектер орнунга ажык үннерниң үжүктерин немеңер:          б…жың, ал…к, с…дыг, хер…м, эмч…, карт..фель, ырыкт…ш, куд…мчу, эресп…й, д…руяа     КАРТОЧКА №3 1. Хөй сектер орнунга турза чогуур өк-биле адаар ажык үжүктерни немеп бижиңер:          к…шкаш, б…рт, к…ш, б…к, о…т-сиген, …ттер, …к, к…зел 2. Хөй сектер орнунга ажык үннерниң үжүктерин немеңер: ч…н, х…зун, …журалдар, чуртт…р, сп…рт, …рган, кушкашт…р, …рем, д…с-кара, докт…шкын     КАРТОЧКА №4 1. Хөй сектер орнунга ажык үннерниң үжүктерин немеңер: кыдыр…ш, холд…р, кидир…ш, к…ртка, м…нчы, сал…т, к…р, …же, сереңг…, матем…тика 2. Хөй сектер орнунга турза чогуур өк-биле адаар ажык үжүктерни немеп бижиңер:          к…ш, к…ш, к…ш, к…рт, …ш-чем, …ттаар, …ттыг,   …т     б) айтырыгларга харыы (слайд  )          Айтырыгларның харыыларын самбырага кээп бижиир. 1. Тыва дылда каш ажык үн барыл? (24) 2. Ажык үннерни каш бөлүкке чарып турарыл? (3) 3. кыска ажык үннерни ада: а, о, у, ы, э, и, ө, ү     узун ажык үннер: аа, оо, уу, ыы, ээ, ии, өө, үү     өк-биле адаар ажык үннер: аъ, оъ, уъ, ыъ, эъ, иъ, өъ, үъ          Карточка-биле ажылдаан өөреникчилерге кичээл сөөлүнде өөреникчилерниң аттарын адааш, демдээн салыр. Бүдүн класстың билии самбырага ажыл үезинде көстү бээр. Эрткен теманы түңнеп чугаалааш, чаа темаже шилчиир.   II. Чаа тема тайылбыры.  а) башкының сөзү;          Б: – Бөгүнгү ай-хүннү бижээш, кичээливистиң темазын бижип алыңар «Кадыг болгаш чымчак ажык үннер». Тема болза кончуг берге, нарын, ынчангаш шуптуңар кичээнгейлиг болуңар. Бир эвес кичээнгей чок олурар болзуңарза, кадыг болгаш чымчак ажык үннерни ылгап чадай бээр силер. Ук үннерни ылгап шыдавас болзуңарза, дараазында дылдың адырларын билип алырыңарга берге болур. Чүге дээрге, кандыг-даа дылды өөренип эгелээрде фонетикадан эгелеп өөренир (Чижээ: англи дыл). А фонетиканың бирээ-ле темазын билбейн чыдып каар болзуңарза, ынчан ам улаштыр тема билип алырынга бергедей бээр силер. б) дүрүм-биле ажыл (слайд   )      кадыг ажык үннер                                           чымчак ажык үннер             а, ы, о, у                                                         э, и, ө, ү         аа, ыы, оо, уу                                                    ээ, ии, өө, үү         аъ, ыъ, оъ, уъ                                                    эъ, иъ, өъ, үъ     (слайд  )              Кадыг ажык үннерни адаарга, дыл аткаарлай бээр. Ынчангаш оларны артыы одуругнуң кадыг ажык үннери дээр.          Чымчак ажык үннерни адаарга, дыл буруңгаарлай бээр. Ынчангаш оларны мурнуу одуругнуң чымчак ажык үннери дээр.          Б: - Чурукту көргенивис соонда,  мергежилгени кылып тура, боттарывыстың үн органнарывысты хайгаарап көрээлиңер, уруглар. (Өөреникчиге шүлүктү аянныг номчудар). в) мергежилге 192 арын 69          Улузумнуң эптиг, ээлдек чаңчылдарын өзүп ора, бичиимде-ле эскерген мен. Улугларның мендилежиг, хүндүлежиин өттүнгүлеп, шиңгээдирин соругдаан мен. «Мендивеңер», «Экивеңер», «Амыр» суг деп, кады ойнаар өөрүмге-даа бараалгаар мен.                                                В.Сагаан-оол