o12 жылдық білім беруде бастауыш сыныпта

·     жеке тұлғаны қалыптастырудағы

·     халықтық педагогиканы

oқолданудың әдістері

§  Баяганова Т. И.

·       Көкшетау қаласы №18 орта мектебінің

o  бастауыш сынып мұғалімі

§  Тұлғаны қалыптастыруда халықтық әдісі қандай да бір жаңа  

·       Зандылықтар ашудың емес, ой мен идеяны тексерудің сәтті тәжірибеден 

·       туған құралы, немесе белгілі зандылықтарды нақтылаудың тәсілі қызметін

·       атқарды, яғни бұл әдістің көмегімен халық педагогикасында бұрыннан

·       белгілі сыни тұрғыда қайта қаралды. Ал әңгімелер халық педагогикасынын

·       дамуындағы ең кең тараған бастаулар болды.Тәрбиешілердің бір-бірімен

·       әңгімелесулері, ата-анамен, ата-әжемен тәрбиеленушілердің өздерімен

·       әңгімелер педакгогиқалық ойланулар үшін қашанда саналуан  және құнды

·       материал берді және педагогиқалық мәдениеттің биіктеуіне ықпал етті.

·       Халық даналары әңгімелерді тәрбиенің озық тәжірибесін таратуда, бақылау

·       лары мен жеке сынақтарында және басқа жағдайларда пайдаланды, яғни әң-

·       гімелер халдық педагогикасының дамуына ықпал еткен көмекші құрал қыз-

·       метін  атқарушытәріздес.

§  Халыққа сөзбен әсер етудің сан түрлі тәсілдері белгілі, сезім мен сана

·       ға ықпал ету шараларының көптеген түрлері бар. Дәстүрлі бата-тілектер

·       әсерлі ықпал етуді көздеді. Әрине шаралар қолдану мен сөзбен әсер етуде,

·       халықтық педагогика сезімге ықпал жасау шарттарын естен шығармады.

·       Балалар достарына, есейе келе өзіне, үлкен ағаларына, ата-аналарына, ауыл-

·       дастарына ант берді. Балалар ортасындағы серттер сөзге, борышка,достық-

·       қа берік болу міндеті сипатында болды.Халықтық пікір анттарға байыпты

·       қарым-қатынасты ұдайы қолдап отырды. Балалар мен жастар ортасының

·       аса тиімді құралдарының келесі бірі-ойындар. Халық педагогикасы олар-

·       дың бала өсуі, дамуы мен қалыптасуы факторын көрді. Оның  «Бала өсір-

·       ген ата-ана бала болып ойнайды, Бала оқытқан ұстаздар бала болып ойлай-

·       ды» деді осыдан.

§  Ойындар тек жұбаныш пен уақыт оздыру, сауық-сайран мен балалар

·       үшін қуаныш қана емес. Көптеген балалар ойындарының дене күштерін да-

·       мыту, көркемдікке және адамгершілікке баулуда маңызды мәні бар. Мәсе-

·       лен, балалар ойындарын этнографиялық және педагокиялық тұрғыдан тал-

·       дауға ұмтылған  Ә. Диваев талпынысы үлкен ғылыми қызығушылық туғы-

·       зады.

o   Әрбір және кез келген халықтың педагогиқалық мәдениетінде жетілген

·       адам идеясын жүзеге асыруға бейімделген өзіндік табыстары бар.Бұл табыс

·       тардың жекелеген кейбіреулері тек тұлғаның бір немесе бірнеше жақтарына

·       қатысты болса, ал өзгелері кемелденудің халықтық идеяны жан-жақтыашып

·       көрсетеді. Халықтық тәрбиенің демократиялық мәні оның негізі идеялары-

·       ның, формаларының, құралдарының және т. б. сабақтастығын қамтамасыз

·       етеді.

o   Халықтық тәрбие түрлері халықтың әлеуметтік өмірінің бүкіл өзге сала

·       ларымен, сенім-нанымдарымен дәстүрлерімен, салттары және әдеп-ғұрыпта

·       рымен, шаруашылық кәсібі түрлерімен, қоғамдық тәртіп қалыптарымен ажы

·       рамас бірлікте алға шығады. Бұл қалыптар орнықты әлеуметтік қатынастар

·       жиынтығымен бірге ең ақырында, қоғам мүшелерінің әдеттері мен тәртіпте-

·       рін белгілейді, белгілі өмір тәжірибесі сондай-ақ ішкі мақсат пен дағдылан-

·       ған әрекеттер тудырып, жеткіншек тұлғасының дамуы мен қалыптасуы жоба

·       лайды және бағыттайды. Төменде автор мақалаларымен және балалар мен

·       жастар ойындары жайлы баяндалатын өзге де бір қатар шығармалардан мәлі

·       меттер берілген.

o   А.А.Диваев  «Қазақ балаларының ойындары» мақаласында ер балалар

·       мен қыздардың саз балшықтан жануарлардың түрлі мүсіндерін жасау, қуыр-

·       шақтарына киім тігу  қабілеттері көрсетіліп, «Соқыр теке» «Көк сиыр»

·       «Бөрік жасырмақ» т. б. ойындардың мазмұнын ашады. Сондай-ақ «Қырғыз

·       жастарының көне ойындары» мақаласында, тойда, айттарда ауыл жастары-

·       ның ат жарыстары «Қыз қуу»,  «Көкпар», «Аударыспақ» т.б. ойындары жай-

·       ында мағлұматтар береді. Әрине бұл ойындардың дене тәрбиесінде алатын

·       орны өзгеше, әсіресе, спорт саласында.А. Диваев «Қырғыз балаларының

·       ойыны» деген еңбегінде ойынның бала тәрбиесіндегі ролін айта келіп, жас

·       өспірімдерді негізінен үш топқа бөледі:

·       Бір жастан жетіге дейін – нәресте, жеті жастан он бес жасқа дейін боз-

·       бала, ал он бестен отызға дейін-жігіт.Осыған орай ойындарды да сәбилер

·       ойыны, бозбалалр ойыны және жігіттер ойыны деп негізінен үш топқа бөл-

·       ген, Диваевтың ойынды үш топқа бөлгенде біріншісі ежелгі қазақ ойындары

·       екіншісі қозғалмалы ойындар, үшіншісі спорт ойындары. Сондай-ақ А.Дива-

·       ев мына мәселеге ерекше көңіл бөлген: «бұл жерде менің айтарым, егер қыз

·       баланың қолдан жасайтын қуыршақтары мен ер балалардың өздерінің бал-

·       шықтан жасап алатын жылқы мен түйе сияқты жануарлар мүсіні болса,қазақ

·       тың балалар ойыншығы мүлде жоқ. Бірақ та антрапологиялық к­өзқараспен

·       қарайтын болсақ, олардың осы ұсқынсыз ойыншықтары баланың өзтворче-

·       стволық қиялымен туғандықтан құнды болып есептеледі»

o   Басқа бір зерттеуші Сәкен Сейфуллин өзі «Біздің ауылда барлық жерде

·       әнді де, ертегіні естуге болатын. Кештер, ойын-сауықтар,айтыс жиі ұйымдас

·       тырылатын. Бала жастан осы әндер, айтыстар,ошақ қасында естіген осы ерте

·       гілер мен аңыздар менің санамда қалып қойдығ»- деп балалар ойындарын

·       әндермен, айтыстармен байланыстыра қарастырады. Одан соң жетім қалған

·       үйлерді де тігіседі. Ең соңында отау үйлерді қалдырып, аяғын ойын-сауыққа

·       айналдырып әкетеді» -деп жазған екен Ғабит Мүсірепов «Ұлпан» повесінде.

o   Х1х ғасырдың бірінші жартысында қазақ даласын Сібірге жер аударыл-

·       ған поляк А. Янушкевич өзінің жазып жүрген күнделіктерінде қазақтың

·       сауығының халықтық тұрмыс-тіршілімен, әдет-ғұрпымен қоршаған ортамен

·       астасып жатқанын таң-тамаша еткенін сөз етеді. «Кешкісін біздің үйде бір

·       қызық болды. Ол әртүрлі аңдар мен құстардың, әсіресе түенің, құланның,

·       бүркіттің дауысын айнытпай салады. Бұны одан артық айнытпай салу

·       ешкімнің қолынан келмейді » -деп таң-тамаша болған.

o   Жаңылтпаш ойыны. Бұл ойынды әуелде тілінің мүкісі бар, әр әріпті,

·       дыбысы дұрыс айта алмайтын балалар үшін пайдаланған халық педагогика

·       сының бір саласы. Кішкене кезіңде  «р» -дың орнына   «и» дыбысының ау-

·       ыстырып айтуға байланысты халық үні,әуені әдемі, өлеңдетіп:

o   Дегенде,ей,Тайқарбай, ей, Тайқарбай,

o   Қойынды мол жусанға жай, Тайқарбай,

o   Тайқарбай, Майқарбайлар толып жатыр,

o   Әй,Тайқарбай, дегенің қай Тайқарбай?

·       деп балаларға әр дыбысты өз орындарында айтуға дағдыландыру арқылы

·       тіл мүкісін түзетуге көмектескен –ойын түрі. Халық ойнатып отырып, ойла-

·       нып сөйлеуге баулыған.

o   «Соқыр теке» ойыны. Оның шарты қатысулардың әр қайсысына мал аты

·       Қойылады. Ең соңғы аталған бала «Тентек теке» болады:

o   Бұзау,бота, құлыншақ

o   Тоқты,серке, тай торпақ,

o   Тана,тайлақ,құнан,дөнен, бесті бар

o   Малдың жасын айыра біл, естіп ал,

o   Бұқа, бура, айғыр, қошқар, теке бар

o   Сүзегенсің, тентек теке,жеке қал.

o   Көзін байла, теке-теке «бақ-бақ»

o   Соқыр