Тақырыбы: «Аталар ерлігі – балаға мұра»

Мақсаты:

Оқушы бойынша патриоттық сезімін қалыптастыру, ерлікке Отаншылдыққа, елжандылыққа, аталар ерлігін мақтан тұта жалғастыруға баулу.

Көркекілігі:

Б.Момышұлының үлкен портреті, ұлағатты сөздер жазылған плакаттар, сауалнама.

(Мұғалім тәрбие сағатын ой талқыдан бастайды. Сахна төріне Б.Момышұлының үлкен портреті ілінеді)

Мұғалім:

Амансыңдар ма, балалар? Сендер мына суреттегі кім екенін білесіңдер ме? (Жауап алынады).

- Ол неге мұнда тұр?

- Ол кім?

- Ол қандай ерлік жасады?

Бауыржан аталармың жайлы кім не біледі?

Оның қандай шығармасын оқыдыңдар?

Мұғалім:

Бауыржан атаның сөздік портретін жасадық. Енді оны толықтырайық.

Сауалнама: (тақтаға ілінген сауалнаманы мұғалім айта тұрып толықтырады)

Бауыржан ата кім?

Б.Момышұлы 1910 жылы Жамбыл облысы, Жуалы ауданында қарапайым отбасында дүниеге келген. Әкесі –Момыш, шешесі – Разия. Әкесі жаны жомарт, көзі ашық, көкірегі ояу кісі. Отбасыларында төрт қыздан кейін, әкесі Момыш 50-ді еңсерген шағында, Бауыржан дүниеге келіпті. Тәуіржан деген інісі 1 жасында қайтыс болып кеткен. Әкесінен аздап хат таныған Бауыржан көрші Евгеньевка ауылындағы орыс мектебінде 1 жыл оқып, келесі жылы Жамбыл қаласына келіп, Аса интернатында үш жыл оқып, бастауыш мектепті тәмамдады. 1921 жылы Шымкенттегі жеті жылдық мектепке түсіп, 1928 жылы бітірді. Жиырма жастан сәл асқан кезде, міндетті әскери қызметке шақырылып, өзінің бүкілболашағын Қызыл Армиямен мәңгілікке байланыстырды.

1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталды. Қаншама Кеңес адамы сол соғыста мерт болды.

Бауыржан атамыз сұрапыл соғыстың басынан аяғына дейін қатысты. Ол лейтенант шенінен бастап, полковник атағына дейін көтерілді, взвод, батальон, полк және дивизия басқарды.

Соғыс – адамзат өмірінің трагедиясы.

Соғыс – адам жанын қинайтын ең ауыр, ең аща азап. Осы соғыста Кеңес Одағының миллиондаған адамы болды. Мазасыз сол күндерде Б.Момышұлы басқарған бөлімшелердің жау шабуылын қайтарып көрсеткен ерліктері аз емес. Оның батырлығымен көзге түскені де – осы тұс. 1941 жылы Москва түбінде 27 рет сәтті шайқас жүрді. Батырдың 207 рет ұрысқа қатысып, 5 рет өлімнің құрсауында қалғаны, 2 рет өлімші болып жараланған туралы «Ақиқат пен аңыз» кітабында жазылған.

1955 жылы Армиямен қоштасты. 11 ай қызыл әскер, 14 ай взвод командирі, 9 ай атқыштар полк штабының бастығының орынбасары, 6 ай республикалық әскери комиссияның аға нұсқаушысы, 5 ай батальон орынбасары, 8 ай атқыштар полкінің командирі, 3 ай дивизия командирінің орынбасары, 6 ай дивизия командирі, 5 жыл әскери Академияда әскерипрофессор болды. Б.Момышұлы Еңбек Қызыл ту, 1-дәрежелі Отан соғысы, Қызыл Жұлдыз ордендерімен, медальдармен марапатталды. 1955 жылы қаруын қаламға айырбастап, азаматтық өмірге ауысқанда, әдеби шығармаларымен де өз биігіне көтерілді.

Балалар, мен сауалнаманы толықтыруды Бауыржан ағаның «Ескертпе» өлеңімен аяқтайын.(Б.Момышұлының «Ескертпе» өлеңі оқылады).

Найзадан қол босаса, қалам алдым,

Толғанып, оқиғаны көп ойладым.

Тырмысып әл келгенше көргенімді

Жалтақтамай, именбей, ашық жаздым.

Осылай деп жырлай отырып, өзінің көптеген ерлікке толы, тәрбиелік мәні зор шығармаларын жазды. Б.Момышұлының «Москва үшін шайқас» кітабы шықты, «Қанмен жазылған кітап», «Ұшқан ұя» кітаптарын оқыған боларсыңдар? Халық батыры, жазушы, ақылшы –ата жайлы кім не деген екен, сонымен танысайық, тақтадағы жызылған парақтарды оқиық. (Оқушылар біртіндеп оқиды).

1-оқушы:

С.Мұқанов Б.Момышұлымен 1943 жылдан таныс, сыйлас болып, көп араласқан кісі. «Батыр інім Бауыржанға» деп аталатын мадақ жырын гвардия полковнигі жазушы Б.Момышұлының 50 жасқа толу тойында оқыған.

2-оқушы:

Батыр інім Бауыржанға:

«Советтің саналы ер еркегі» деп,

жігіттің қыз қызығар көркемі деп,

Бауыржан Момышұлы жер жүзінде

Тарапты барлық елге ертегі боп.

Барсам да қай құрылық, қай аралға,

Заманнан аз хабары бар адамда,

Білмейтін Бауыржанды жан көргем жоқ,

Мен бұған қуанам да, таңданам да.

Ауылдың қалды көбі аумағында...

Бауыржан «Катюшадай» лаулады да,

Өртесті фашистерді, сондықтан да

Таниды досы түгіл, жау жағы да.

Батыста, жүрген ғылым тереңінде,

Ақылын, өжеттігін, өнерін де,

Жыр етіп Бауыржанның батырлығын,

Таниды бір-ақ шындық көлемінде.

Фашисті бұл батырлар қырап – жойды,

Азамат болды істері абыройлы.

Құрметтеп сондықтан да Бауыржанға,

Жатырмыз тоқсан жаста жасап тойды.

шашуым осы –ақ болды тойға дайын.

Ел сүйген ерді мен де аймалайын!

Бауыржан, ата-анаңа алғыс айтып,

Советтен сені өсірген айналайын!

3-оқушы:

Қасым Аманжолов Б.Момышұлының Ұлы Отан соғысындағы өшпес ерлігімен жете таныс болған. Ақынның «Бауыржан» деп аталатын өлеңі батырға деген халық махаббатын білдірген арнау іспетті.

4-оқушы: Бауыржан

Бір дауыл сыпырды кеп өрт теңізін,

Теңселтіп темір топан дүние жүзін.

Бетіне туған жердің өшпестей ғып,

Ер жазды өз қолымен жүрген ізін.

Нақт сол кез естідім мен ер дүбірін,

Атағы алдын алып келді бұрын.

Үстінде туған елдің тұрды толқып,

«Бауыржан Момышұлы» деген бір үн.

«Батырым – Бауыржаным»,- дейді халқым.

Алып ұл, ақын жүрек ердің даңқын.

Келешек келе жатқан көремін деп,

Тік басып туған жерде тұрды қалқып.

Ағамыз асқар тауға тең,

Жау келсе, жаубүйректей етер жаукем.

Емендей ерегісер сұрапылмен,

Басымен бұлтты жайпап біздің Баукең.

Қалижан Бекхожин Бауыржан Момышұлымен ұзақ жылдар бойы сырлас, сыйлас болған. Досына арнап «Атыңды мен естідім» деген өлең жазған.

5-оқушы:

Жамила Егенбердиева – Ұлттық кітапхананың қызметкері. «Аға даңқы» өлеңін Баукеңнің алпыс жасқа толу қарсаңында жазған.

Аға даңқы.

Тар жолда оттан, оқтан тартынбаған,

Тар жолда сенген еді халқың саған.

Содағы батыр тұлғаң көз адымда,

Майданда ақ семсердей жарқылдаған.

Мұғалім:

Міне, көрдіңдер ме, Бауыржан аталарың қандай

Болғанын, өзі өлсе де, халқы, артындағы ұрпақтары сағына жырлап, еске түсіреді. Ал, Бауыржан аталарың мына сендердің батыл, ержүрек, ақылды, білімді болып өсулеріне зор мән беріп, артында көптеген ұлағатты сөздер қалдырды. Қамқор болды, бата берді, өсиет айтты. Онымен танысу үшін Бауыржан атаның бір қоржының ашалық. (Қағаз қалтаны ашып, ішіндегіні балалар алып оқып, мәнін түсіндіреді.)

Бауыржан Момышұлының нақыл сөздері:

1-оқушы:

Ерлік – елдің қасиеті,

Жүректілік – жігіттің қасиеті.

2-оқушы:

Ежелден ел тілегі – ер тірегі,

Адал ұл ер боп туса – ел тірегі.

3-оқушы:

Командир –аға, солдат –іні.

4-оқушы:

Екі сөзді ер емес,

Серт – ер сетігі.

5-оқушы:

Ту сыртыңнан тиген дұшпанды торға түсер

Өршеленген жаудың үнін өшір.

6-оқушы:

Ер бақыты ел қолында,

Ел бақыты ерлер қолында.

7-оқушы:

Белдескенің белін сындыр,

Тірескеннің тізесін бүктір.

Енді тәрбие сағатымыздың жалғасын естеліктермен жалғасақ. Кейін Зейнеп Ахметованың «Шуақты күндер» кітабынан үзінді тыңдаңдар. (Бейне көрініс «Зейнеп Ахметовамен сұхбат»).

Жаңа жыл кешін өз отбасымызбен қарсы алуға дайындалып, үстел жасайын деп жатқанда, атам:

Балам, қай кезде болмасын, дастарханға ең алдымен нан қоюды есіңнен шығармағын, - дейді.

Атам Ержанға мынадай жыл санауды үйретті:

Тышқан жылы – тыныштық,

Сиыр жылы – сыйлық,

Барыс жылы – бірлік,

Қоян жылы –қамбалы,

Ұлу жылы – үлгілі,

Жылан жылы – жайлы,

Жылқы жылы – жұтсыз,

Қой жылы – құтты,

Мешін жылы – мейірімді,

Тауық жылы – табысты,

Ит жылы – игілік,

Доңыз жылы – дүниелі.

Атам телегей – тасқын еді, арнаға бұруға көнбейтін. Асу бермес заңғарлығы өзгенің бойынан табылмас, тек атама тән жалқы жаратылыс еді. Алдағы өмірдің қалай боларын уақыт көрсетер, ал осы күнге дейінгі өткен өмірімнің ішіндегі ең мәнді, мазмұнды болған кезеңі – атамның алдындағы аз жылғы титімдей еңбегім. Бір күнгідей болады, аққан жұлдыздай жарқ етіп, қасқағым мерзімде өте шықты. Сіңірген еңбегім мол еді. Бірақ менің қолыма қарап тұрған дүние шамалы екен. Жаратылыстың жаңылмас заңдылығы өз дегенін жасап, жүрегіміз қарс айырылып, атасыз қалдық. Ендігі жерде атамның атын, рухын қастерлеп өтем, немересін адал азамат етіп өсіруге өмірімді арнаймын. Қасиетті халқымның, Туған елімнің аяулы қарттарының алдында басымды иіп, келіндік борышымды жалғастыра беремін.

Мұғалім: (ой толғау)

Ойпырым-ай, не деген сыйластық, не деген үлгі?! Келіннің ата алдындағы борышы өтелгені емес пе?! Сөйтіп, Бауыржан ағамыз 1991 жылы 11 желтоқсанда қайтыс болды. Содан бір жыл бұрын ғана «Халық батыры» атағын алды.

1-оқушы:

Апай, неге олай? Ол кісіге батыр атағы неге кеш берілген?

Мұғалім:

Совет өкіметі тұсында шындықты айтқан адам – жаман «халқым» деген адам – ұлтшыл болды. Бірақ, халық оны батырдан артық көрді емес пе? (Естелікті мұғалім өзі оқиды, өлеңін оқушы оқиды.)

Мұғалім:

К.Мырзабековтың «Батырды еске алуы» - Баукеңнің ауыр қазасын еске алудан туған өлең, соны тыңдаңдар.

Оқушы:

Батырды еске алу.

Кеше, кеше.

Бүгін, бүгін... бейбіт заман бабында!

Айтшы, халқым, Бауыржаның,

Бауыр етін, батырың еді ол қандай!

Жүрегіңнің төрінде ме, қарсы ала ма таңданбай?!

Қайсар қымбат, өр тұлға ол аңыз болып қалғандай.

Соғыс – шындық кешені өткен,

Жеңіс – шындық он есе!

Ерлік жасау мүмкін емес,

Ер еліне сенбесе.

Олай болса,

Ешбір ұрпақ ұмытпайды Баукеңді.

Ерлік –шындық,

Елдік – шындық,

Тұр екеуі теңдесе!

Мұғалім:

Оразақын Асқардың «Баукең аттас балалары» 1980 жылы, ал «Бауыржан батыр» атты өлеңі абзал аға қайтыс болған соң жазылады.

Оқушы: Бауыржан батыр.

Батырға тән бітімін зор болатын,

Бүркіт қана сенше иық қамданатын.

Көргелі іздеп келгендер беттей алмай,

Бейбіт күнде-ақ сұсына таңданатын.

Қыран қабақ тұратын түйілгелі,

Отты көзің қырағы қиырда еді.

Батырлықтың белгісі киімде емес,

Бар болмысын, бүкіл жан күйінде еді.

Міне, балалар, бүгін Жеңістің 65 жылдық мерекесінде Баукең жайлы айтпасаң атамызды мақтан тұтпасақ, күнә болар еді. Сендер не дер едіңдер?

Оқушы:

Ата біз сені ұмытпақ емеспіз, біз сіздің адами қасиетіңіз бен ерлігіңізді, еңбегіңізді ұрпақтан – ұрпаққа жалғастырармыз, - дер едім. (портретке қарап тұрады.)

Мұғалім:

«Сен құрметте оны» атты Ә.Сәрсенбаевтің шығармасын оқиды,

оқушылар «Батыр ата» атты И.Нүсіпбаевтың әнін орындайды.

Мұғалім:

Тәрбие сағаты нәтижелі болу үшін, еске сақтау үшін «Батыр ата» атты естелік жиналық.