Пәні:

Қазіргі қазақ тілі

Тобы:

 

Уақыты:

 

Тақырыбы:

Сөзжасамнан өткенді қайталау

Құзыреттілікке жеткізетін сабақтын мақсат-міндеттері:

 

 

 

а) ақпараттық:Сөздің мағынасы мен тұлғасына талдай отырып, Отан, туған жер ұғымдарының ауқымын кеңейту;

 Ә)  коммуникативтік:

 Сөз қадірін түсініп, оларды орынды қолдана білуге, туған жерін сүюге тәрбиелеу, ауызша- жазбаша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру;

 Б) проблеманы шешу: Сөздік қорларын байыту, тілдік материалды талдау, саралауға дағдыландыру;

Сабақтың типі:

Өткен материалды жүйелеу, бекіту сабағы

Сабақтың түрі:

Сайыс сабақ

Сабақта қолданылатын педтехнологиялар:

АКТ, модульдік

 

Сабақтың әдісі:

сөздік, көрнекілік, практикалық, индуктивтік, дедуктивтік,

Сабақтың көрнекілігі:

Пәнаралық байланыс:

тірек сызба, слайдттар, интерактивті тақта, иллюстративті суреттер

қазақ тіл білімі, география, қазақстан тарихы

Сабақтың барысы

Мұғалімнің қызметі

Оқушының қызметі

Күтілетін нәтиже

І.Ұйымдастыру бөлімі.

Аудиториямен амандасып, сабақ түрімен таныстырып, топқа бөліп,  сайыс барысымен таныстырады

Оқытушымен амандасып, оқу құралдарын толықтай шығарып бар зейіндерін сабаққа аударады.Сайыс барысымен танысып, топтарға бөлінеді.

Оқытушы мен оқушы арасында түсінік қалыптасып,бай-ланыс орнайды

I  Өткен материалды қайталау (слайдтар арқылы)

       Табалдырық  (Қысқа сұрақтар)

1-топқа

1 Сөзжасам сөздердің жасалу тәсілдерін, формаларын зерттейді.

2 Сөздің лексикалық мағынасы орфографиялық сөздікте жазылады.

3 сексен, тоқсан сөздері туынды сөз.

4 “педколледж” түбір сөз.

5 “кілт” сөзі көп мағыналы.

2- топқа

1. Түбір барлық сөзге негіз болады.
2. Сөз сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалады.
3. “білезік” түбір сөз.
4. Қос сөз сөздің бірігуінен жасалады
5. “жүрек” сөзі көпмағыналы.

-Иә

-жоқ

-иә

-жоқ

-иә

 

 

 

 

- Иә

-иә

-жоқ

-жоқ

-иә

 

Өткен материалды қайталау арқылы сөзжасам туралы алған білімдері жүйеленеді.

II     « Түгел сөздің түбі бір..» (Сөз тұлғасына талдау)

Түбір

сөз

туындысөз

Біріккен сөз

Қос сөз

Қысқар

ған сөз

Тіркес

кен сөз

1-топ

қазақ

 

 

 

 

 

2-топ

Сөз

 

 

 

 

 

 

Түбір

сөз

Туынды

сөз

Біріккен сөз

Қос сөз

Қысқар

ған сөз

Тіркес

кен сөз

1-топ

қазақ

 қазақи

 

 Қазақ-орыс

  ҚазМҰУ

 Қазақ елі

2-топ

Сөз

 Сөздік

Сөзжасам

 сөзбе-сөз

 

  Қарасөз

 

Тапсырмалар орындау арқылы сөз тұлғасына талдау дағдылары артады.

  

 

                         түрлері

Мысалдар

Түбір

Сөз

Туын

ды сөз

Бірік

кен сөз

Қос сөз

Қысқарған сөз

Тіркескен сөз

1

Жаздыгүні

 

 

 +

 

 

 

2

Қолды болды

 

 

 

 

 

 +

3

Жезқазған

 

 

 +

 

 

 

4

Жұмысшы

 

 +

 

 

 

 

5

Ата-ана

 

 

 

 +

 

 

6

Арыстан

 +

 

 

 

 

 

7

Мәдениет

 +

 

 

 

 

 

8

Педколледж

 

 

 

 

 +

 

9

жиын

 

 +

 

 

 

 

 

                         түрлері

Мысалдар

Түбір

 

Туын

ды

Бірік

кен

Қос сөз

Қысқар

ған

Тіркескен сөз

1

Биыл

 

 

 +

 

 

 

2

Білезік

 

 

 +

 

 

 

3

Қар еріді

 

 

 

 

 

 +

4

Дауылпаз

 

 

 +

 

 

 

5

Қалалық

 

 +

 

 

 

 

6

Кеңшар

 

 

 +

 

 

 

7

Дауыл

 +

 

 

 

 

 

8

Ығы-жығы

 

 

 

 +

 

 

9

шекара

 

 

 +

 

 

 

 

III    Сөз сыры (тұрақты тіркестердің мәнін ашу)

 

Отан, Отан

 Сен болмасаң , не етер ем,

Бұл өмірден бақытсыз боп өтер ем.

 Тұрақты тіркестердің мәнін ашуда Мұқағали ақынның Отан туралы өлеңінен үзінді оқылады. Отан туралы ассосация әдісіменөз ойларын білдіреді.

Тұрақты сөз тіркестерінің мәнін ашу арқылы сөздік қорларын арттыру, Отан, туған жер туралы ойларын жинақтайды.

IV « Туған жер-алтын бесік»  (Сөйлем талдау )

2-тапсырма

а) Жайық, Нарын сөздерінің шығу тегін анықта.

Ә) Жайық, жазылу, жайылу сөздеріне тән ортақ түбірді анықта.

Б)  –ты, -ті жұрнақты жергілікті жер-су аттарымен мына сызбаны толықтыр. Олардың сөз тудырушы, не сөз түрлендіруші екенін анықта.

Шідерті

Бұлдырты

Өлеңті                               ты, ті

Аңқаты

Жымпиты

Тақтаға сөйлем талдайды:

Батыс Қазақстан облысы –тіркескен күрделі сөз

Солтүстік батыс-тіркесті сөз

Жер аумағы-тіркесті сөз

Жүз елу бір мың-

Км- қысқарған сөз-

Байұлы, Жетіру, Әлімұлы-біріккен сөз

Жайық – түркі тіліндегі сөз. Ендеше, мал шаруашылығымен айналысқан қазақ халқы үшін сонасы мен масасы, бөгелегі мол өзен ешқашан жайлы болып саналмаған. Өзен атауының этимологиясы төңірегінде Ә.Әбдірахманов айтқан пікірге назар аударалық. Ол Жайық топонимінің көне формасы жазық болу керек, жазық пен жайықдеген сөздері мағыналық  жағынан да синонимдес деп есептейді. Шынында да, жайық сөзінің су жайылатын алқапқа байланысты қолданылатынын, жазық  //  жайық сөздері бір гомогенді (негіздес) түбірден пайда болғандығын ескерсек гидронимнің пайда болу жолын анықтау қиыншылық  тудырмайды. Ендеше, Жайық атауы жай, жаю, жайылу етістігіне  -ық жұрнағының жалғануы арқылы қалыптасқан.

Жайық атауы 1775 жылға дейін қолданылып келді де, II Екатерина патшаның жарлығы бойынша, Пугачев көтерілісін халық ойынан мүлдем аластату мақсатымен Жайық өзені Орал, ал оның жағасындағы көтерілістің бесігі саналған Жайық қалашығы Уральск болып өзгертілді.

Нарынсөзінің беретін мағынасы көп: 1) жіңішке, нәзік; 2) жинақты, ұқыпты; 3) шебер, қу, айлакер; 4) сараң, қатты. Бұлардың арасында Нарын топониміне жақын келетіні – біріншісі. Өйткені, Нарын құмының көлемі Қарақұм, Қызылқұмдарға қарағанда кішкене, шағын және сусыған нәзік құм. Нарын сөзі күн, күнгей мағынасын береді деген пікірден гөрі, аумақ, көлем өлшемін білдіретін моңғолдың “нарийн” сөзінен шыққан деген жорамал дұрыс.

Сөз тұлғасына талдау жұмыстары арқылы сөздің түбірін тануға дағдыланады.

Жайық, Нарын сөздерінің шығу төркінін саралайды.

Шідерті, Бұлдырты,

Өлеңті,  Аңқаты, Жым-                    питы сөздеріне ортақ

Ты, ті аффиксі бар екенін біледі.

V Математикалық ойын

 

Тапсырманы орындағанда

«Ақжайығым, айдай ару мекенім» туған жер туралы ән атауы  оқылады.

Математикалық ойын ойнау арқылы, тапқырлық, шапшаңдық танытады.

VI “Ақжайығым – айдай ару мекенім”

 

(шағын шығарма жазу)

 

“Ақжайығым – айдай ару мекенім”Композитор Д.Қажымовтың әнінің фонында туған жер туралы эссе жазу тапсырылады

Атамекен, туған жер , әсем Ақжайық туралы өз ойларын, ішкі толғаныстарын қағаз бетіне түсіреді. Қарапайым құрылымдағы жазбаша байланысудың стандартты өнімдері нысанында өз ойын рәсімдейді.

VII   Қорытынды тест

 Бағалау. Қорытындылау

1. Біріккен сөздерді табыңыз.
 А) Талдықорған
В) Ашық ауыз адам
С) Бес дәптер
D) Қоңыр дала
Е) Тісін қайрады

2. Дара сөзді т абыңыз.
    А) Тізесін бүкті
В) Әкімшілік
С) Бес жүз
D) Отыз бестерге жуық
Е)  Жақсы көру 

3. Туынды  түбірді табыңыз.

     А) жапырақ

В) мәдениет

С) келешек

D) арыстан

     Е) шекара4. Кіріккен сөзді табыңыз.
А) Мөлдір су
В) Ақыр заман орнату
С) Күздігүні
D) Қазақстан Республикасы
Е)  Қабағынан қар жауды

5. Тұрақты тіркесті табыңыз
     А) Ат ізін салды
В) Сексен бес машина
С) Аюдай ақырды
D) Көпір арқылы
Е)  Азайып кетті

 

 

6. Қос сөзді табыңыз.

    А) Жүрегі алып ұшты
В) Көктемгі демалыс
С) Боранмен айқас
D) Көзін ала бере
     Е)  Қызылды-жасылды

7. Негізі түбір  сөзді табыңыз.

     А) жұмысшы

В) қарлығаш    

С) пайдалы

D) жасылдау

     Е) кешегі

8.  Қысқарған сөзді табыңыз.
А) Көз шырымын алды
В) Әлек салды
С) Кетіп бара жатыр
D) Оқуды үздік оқиды
Е)  Педколледжді бітірді

9.  Туынды сөзді табыңыз.
А) Жазып отыр
В) От ала келу
С) Жиналысқа қатысу
D) Қуыс мойын
     Е)  Сіздің ойыңыз

10. Қайталама қос сөзді табыңыз.
    А) балапандар
В) бала-шаға 
С) анда-санда
D) бетпе-бет
     Е) сап-сары

 

 

Тест жұмысы арқылы алған білімдері есепке алынады.