Сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы:Заттың молекулалық құрылысы. Диффузия.

Мектеп: Павлодар қаласы

Сынып:  Күні:  

 

Мұғалімнің аты-жөні:

Оқушылардың саны:

Сабақта жоқ оқушылардың саны:

Сабақтың оқу мақсаттары

·         Заттардың молеклалық құрылымын түсінеді;

·         Диффузия құбылысын түсінеді, мысалдар келтіре алады.

·         Зат алмасудағы диффузияның мәні;

Сабақтың міндеттері

Оқушылар орындай алуы керек:

Диффузия құбылысын түсінеді, мысалдар келтіре алады.

Тілдік мақсаттар

Оқушылар өздерінің түсініктерін көрсететін жаңа сөздерді пайдаланулары керек. Арнайы пәндік лексика және  терминология:заттың молекулалардан тұратындығын түсіну, зат құрылымына орай молеулалардың орналасу ерекшеліктері; атом, молекула, диффузия.

Қазақша

Орысша

Ағылшынша

Атом

Атом

atom

Молекула

Молекула

molecule

Зат

Вещество

object

Дене

Тело

body

Диффузия

Диффузия

diffusion

Диалогқа/жазуға қажетті сөз тіркестері:

Мен … туралы айтқым келеді; Менің сөз сөйлеуімнің тақырыбы, бүгін…; Менің пікірім … туралы; Біріншіден, мен … бастаймын; Осындан кейін … жасаймын; Қорытындысында мен ...

Өткен сабақ материалдары

Өткен сабақтың материалдарына

Жоспар

Уақытша жоспарлау

Жоспарланған  іс-шаралар (төменде  берілген  ескертулерді  өзіңіз  жоспарлаған  іс-шаралармен  ауысытырыңыз)

Ресурстар

0-2

Топқа бөлу. Сынып бөлмесіне таратылып, шашылып қойылған карточкаларды жинау, сурет бойынша топтарға бөліну.

Жүрек

2-7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-13

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жаңа білімді еске түсіру:

-          Заттар қандай ұсақ бөлшектерден тұрады?

-          Демокриттің айтуы бойынша бөлшектер қалай аталады?

-          Молекулалы-кинетикалық теориясының негізгі қағидалары?

-          Заттардың күйлері, зат құрылысы.

-          Зат пен дене арасындағы айырмашылық неде?

-          Ұлпаларда ауаның алмасуы қалай жүргізіледі?

 

Жақсы бүгінгі тақырыпты қарастырмас бұрын ойын ойнап көрелік.

«Қара жәшік».

-          Қалай ойлайсыңдар мұнда не бар?

Бұтақта ілініп тұрамын,

Піскенде себетке құладым.  

Сұрақтың жауабын қалай таптық?

Оқушылардың пікірлерін тыңдау. Апельсин иісінің ауада тез таралуы. Заттардың араласуы туралы тағы да қандай мысалдар айта аласыңдар?

Бұл қандай құбылыс, ендеше сабақ тақырыбы «Диффузия».

Басқа заттар өздігінен араласа ала ма? Оның себебі неде?

Енді осы топ арқылы өздеріңе берілген ақпаратпен танысамыз. Оқимыз, талдаймыз.

1 Топ: .Физикадағы диффузия.

1 ТОП: ФИЗИКАДАҒЫ ДИФФУЗИЯ

 

Диффузия – бір зат молекулаларының басқа бір зат молекулаларының аралығына ену құбылысы. 

Диффузия былай түсіндіріледі: алдымен жақындасқан екі дене арасында шекара айқын көрінеді. Одан кейін заттың шекараға жақын кейбір бөлшектерінің жекелей қозғалыстары әсерінен олар орындарын ауыстырады.

Екі жанасу шекрасындағы айқындық төмендейді, бөлшектер бірінің орындарына бірі келеді. Ортадаға шекара біртіндеп мүлдем жоғалып кетеді. 

Газдағы диффузияға қарапайым мысал ретінде ауадағы иістің таралуын алуыға болады. мәселен, қақпағы ашық құтыдағы әтірдің хош иісі бөлменің ішіне таралады. 

Егер газдағы диффузия өте аз уақыт мезетінде (санаулы секундтар, минуттар) өтетін болса, онда сұйықтардың араласуы үшін біраз уақыт (минуттар, сағаттар, күндер) кетеді. Бізге қоршаған ортадан белгілі диффузия құбылысына мына мысаладарды келтіруге болады. Стакандағы қайнаған суға бірнеше кесек қант саламыз. Біз біртіндеп ерітіндегі қант кесегінің еритінін байқаймыз. Ал стакандағы ерітіндінің көлемі ешқандай өзгермейді. Стакандағы суда сия, марганцовка тамшылары тез ериді. Тұз, спирт қышқылдары да жақсы араласады және бұл кезде өздігінен ерітінді пайда болады. Шай демдеу, балық, қияр, қызанақ тұздау. Сүтке шай араластыру.

 

Қатты денелерде диффузия баяу өтеді. Қалыпты температурада оны байқау өте қиын.

Өздеріңе таныс қорғасын мен алтын пластиналармен жүргізілген тәжірибені естеріңе түсіріңдер. Оларды бір-біріне беттестіріп, төрт жыл өткеннен кейін қарағанда олар ажырамастай болып жабысып қалыпты. Химиялық талдау алтынның аздаған бөлігі қорғасынға енгенін, ал қорғасын алтынға 5 мм тереңдікке өткенін көрсеткен болатын. 
Диффузияның қарқындылығы зат тығыздығы мен молекулалардың ретсіз қозғалысына байланысты болады.

Диффузия өндірісте кеңінен қолданылуда. Металлдарды диффузиялық дәнекерлеу.

Молекулалардың орналасулары:

Газдарда молеулалар өзара алыс орналасады, олар бей-берекет, ретсіз қозғалып жүреді, газдың белгілі көлемі де пішіні де болмайды.

 ұйықтарда молекулалар газдарға қарағанда жақын орналасады,бірақ олар да ретсіз қозғалыста болады, олар көлемін сақтайды, пішінді сақтамайды, аққыш келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қатте денелерде солекулалар белгілі бір ретпен орналасады. Молекулалар өздерінің маңайында үздіксіз тербеліс жасап тұрады. Қатты денелер көлеміді де пішінді де сақтайды.

 

 

 

 

2 Топ: Биолгиядағы диффузия.

Газдардың диффузиясының бұзылыстары.

Өкпе ұяшықтары мен каппиляр мембраналардың газдары екі бағытта өзкізуін өкпенің диффузиялық қабілеті (ӨДҚ) деп атайды. Оның бұзылыстары мына жағдайларда болуы мүмкін:

1. әлвеолалар мен қылтамырлардың мембраналырының өкпе қабынуы, пневмосклероз ж.б. дерттер кездерінде, қалыңдауынан;

2. қызмет атқаратын әлвеолалар мен капиллярлардың, өкпе бөлшегін алып тастағанда, үлкен деңгейде бүліністері кездескенде, азаюынан;

3. қанның өкпе әлвеолаларындағы ауамен жанасу уақыты қысқаруынан газдар керекті мөлшерде әлвеола мен капилляр мембраналары арқылы өтіп үлгермейді. Бұндай жағдай ауыр қол жұмысын атқарғанда, анемиялар кездерінде байқалады.

Газдардың диффузиясы бұзылыстарының нәтижесінде қанның газдық құрамы өзгереді, гипоксемия, гиперкапния дамиды.

Дисперсті фазаның бөлшектері молекулалық-кинетикалық қоз-ғалыс салдарынан кездейсоқ қозғалыстарға да душар болады. Алайда берілген көлемдегі бөлшектер концентрациясы әр түрлі болса, мәселен, ыдыстьщ түбіндегі бөлшектер концентрациясыоның бетіндегіден артык болса, онда осы бөлшектердің төменнен жоғары қарай қозғалуынан гөрі керісінше жоғарыдан төменге қарай ауысуы артық болатыны анық. Әрине, мұндай қозғалысты ауысулар берілген көлемдегі концентрация мәні теңелгенше жүре-ді, ал басқа қозғалыстар тоқтаусыз жалрасады.

Иондардың, молекулалардың немесе коллоидты бөлшектердің ретсіз жылулық козғалыс (коллоидты системалар үшш броундық қозғалыс) кезіндегі концентрацияны теңестіру бағытында өздігі-нен жүретін процесін диффузия деп атайды. 

Броундық қозғалысты онан әрі зерттеу флуктуация теориясы деп аталатын жаңа бағыттың пайда болуына әкелді. Флуктуация деп тығыздықтың, концентрацияның немесе системадағы микрокө-лемнің орташа мәнінен оның параметрлерінің өздігінен ауыткуынайтады. Мысалы, Сведберг флуктуация құбылысын байкау кезін-де, алтын золіндегі 1000 ммк3-де орналасқан коллоидты бөлшекті (алтынды) санайды. Ондағы бөлшектің орташа саны өзгеріп отыр-ған. Диффузия да, флуктуация да жылулық қозғалыстың нәтиже-сінен болғанымен, олар біріне-бірі кері құбылыс екен. Егер диф-фузия термодинамиканың екінші заңына орай кез келген өздігінен жүретін процесс ретінде қайтымсыз болса, онда бұған кері жүретін флуктуация құбылысы термодинамика екінші заңының статисти-калық сипатын көрсетеді, яғни оны жекелеген бөлшектерге немесе олардың аз санына қолдануға болмайды

3 Топ: Химиядғаы диффузия:

3 ТОП: Химиядағы диффузия.

Газдар мен сұйық гелидегі диффузия құбылысы химия саласында кеңінен қолданылады. Мысалы, металлургия өндірісінде ауаны оттегімен байытуға қажетті түрлі ерітінділер алу. Көптеген технологиялық үрдістер диффузияға негізделген: кептіру, қоспадарды ажырату, т.б.

Мысалы, ауа мен азот оксиді (NO2) арасындағы диффузия барысын қарастыралық. Колбаға, мыс ұнтақтарды саламыз. Осы ыдысқа HNОз құямыз. Химяилық реакция нәтижесінде колбада азот оксиді NO2 бөлінеді.  

Сu + 4НNО3 → Сu(NО3)2 + 2NO2↑+ 2H2O

 

 

 

Диффузия өзара араласқан сұйықтар арасында жүргізіледі. Барлық ерітінділер диффузия арқылы түзіледі. Өзара араласпайтын екі сұйықтар арасында диффузия өте баяу жүреді, мысалы шемішкенің майы мен су. Сұйықтарға қарағанда барлық газдар өзара диффузияға тез түседі.

Иондардың, молекулалардың немесе коллоидты бөлшектердің ретсіз жылулық козғалыс кезіндегі концентрацияны теңестіру бағытында өздігі-нен жүретін процесін диффузия деп атайды.

Диффузия деп ерітінді немесе балқыма көлемінде концентрациясының біркелкі  таралуына әкелетін ерітілген зат концентрациясының өздігінен теңесу үрдісін атайды. Гетерогенді үрдістер кинетикасында диффузияның ролі- әр үрдіс жеткілікті жылдамдықпен жүруі үшін реакция өнімдері  фазалардың бөліну бетінен әкетіліп отыруы керек, ал бұл диффузия арқылы жүзеге асады.

Бейнебаян

 

 

Жетелеу парағы

13-14

Кесілген суреттер арқылы топқа бөліну.

 

14-18

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18-30

 

Бір топта оқушылар өздерінің ақпараттарымен таныстырады.

Тапсырмалар орындау:

1 топқа тәжірибе:

Температурасы әртүрлі су, біреуі салқын екіншісі ыстық. Пермагнат калий, тамызғыш беріледі.

Қандай тәжірибе жасауға болады, тәжірибенің орындалу ретін жазып, және ол тәжірибені түсіндіріп беріңдер. Қорытындысын жасаңдар. жасаңдар. Бұл тәжірибе арқылы қандай ортада диффузияның таралуын көрсетуге болады?

Қорытынды: ыстық суда диффузия тезірек жүреді.

 

2 топқа тәжірибе:

Екінші топқа, бос ыдыс, фильтрлі қағаз, фенолфталенин, нашатыр спирті, мақта беріледі.

Ұсынылған құралдарды пайдаланып, қандай тәжірибе жасауға болады, тәжірибенің орындалу ретін анықтап, қорытындысын жасаңдар. Бұл тәжірибе арқылы қандай ортада диффузияның таралуын көрсетуге болады?

3 топқа тәжірибе:

Үшінші топқа әтір, секундомер, метрлік таспа берледі. Ұсынылған құралдарды пайдаланып, қандай тәжірибе жасауға болады, тәжірибенің орындалу ретін анықтап, қорытындысын жасаңдар. Бұл тәжірибе арқылы қандай ортада диффузияның таралуын көрсетуге болады?

Қалай ойлайсыңдар: қатты денелерде диффузия бола ма? Олар қалай жүргізіледі.

Оқушылар сабақ бойынша өз ойларын қарастырады.

Оқушылар тәжірибелерін көрсетілім ретінде ұсынады:

Тапсырмалар жиынтығы

 

30-37

37-40

 

Тест тапсырмасын орындау.

Үй тапсырмасы. Егер қатты денелер, сұйықтар және газдардың молеулалары арасындағы өзара әрекеттесу жоғалып кететін болса, не болар еді.

 

Қосымша ақпарат

Дифференциация – Сіз  қосымша  қолдауды  қалай  жоспарладыңыз? Неғұрлым  қабілетті  оқушыларға  қандай  тапсырмаларды  беруді  жоспарлап  отырсыз?

Бағалау – оқушылардың  білімін  тексеруді  қалай  жоспарлап  отырсыз?

Пәнаралық  байланыс
Денсаулықты  қорғаумен  қауіпсіздікті  сақтау  және 

 

Барлық  оқушылар: диффузия құбылысын түсінеді, мысалдар келтіре алады.

Көпшілік  оқушылар: диффузия құбылысының осмос құбылысына қарсы екендігін түсінеді.

Кейбір  оқушылар: диффузияның химиялық қасиетін дұрыс игереді.

(1) топтағы жұмыста жауапкершілік.

(2) өз тақырыбыны жақсы түсіндіре алу.

(3) тәжірибені дұрыс орындай алу.

 

Барлық жаратылыстану ғылымдарымен тікелей байланыста,

Құралдарды пайдалануда аса ептілікпен дұрыс өлшеулер жүргізе алу, аспаптарды абайлап ұстау, ыстық суды төгіп алмау

Шағылу

Сабақтың мақсаты/ оқу мақсаты дұрыс па? Оқушылар  бүгін не оқып-үйренді? Оқу атмосферасы қандай  болды? Мен дифференцияланған жұмысты сәтті дайындай алдым  ба? Мен уақытты сақтадым ба? Мен жоспарда қандай өзгеріс енгіздім және қандай?

Төменде қалдырылған орынды жүргізілген сабақ бойынша түсіндірмелер үшін қолданыңыз. Сол жақтағы бағанда берілген сабақ бойынша неғұрлым маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды  баға: Ең  табысты  екі  сәті  қандай  еді  (білім  беру  мен  оқуды  қараңыз)? Сабақтың  қандай  екі  сәтін  жақсарттым  (білім  беру  мен  оқуды  қараңыз)? Мен  сабақта  сынып  және  жекелеген  адамдар  туралы  нені  білдім,  мен  келесі  сабақта  нені  әңгімелеймін?

               

 

Есептер:

1.      Көптеген құрт –құмырсқалар, қоңыздар, өздерін қорғау үшін, жағымсыз иіс шығаруды пайдаланады. Иістің таралуын түсіндіріңіздер.

 

2.      Сергіту сусындары ретінде көбінесе шай, кофе не какаоны пайдаланады. Олардың барлығы тропиктің жерде өсіріледі. Шайдың отаны –Қытай, бірақта Европада 17 ғасырдан бастап белгілі болып келеді. Кофенің Отаны – Африка, бірақтақазіргі таңда 2/3 бөлігі латфн Америкасы өндіреді. Какао америкада пайда болса, оны өндіретін Африка елдері, Гвинея жағалауындағы елдер. Осы сусындардың иістерінің таралуы қалай өтеді?