10 класс (гум) 

Сабақтың тақырыбы: Жердің жасанды серіктері.

Сабақ мақсаты:

Білімділік: Жердің жасанды серіктерімен танысу, олардың қозғалысы, атқаратын қызметімен таныстыру.

Дамытушылық: оқушылардың дасанды жер серіктер туралы көзқарасын дамыту, қызығушылығын арттыру, теориялық білімін жетілдіру.

Тәрбиелік: Ғарышты, жасанды жер серіктерін адамзат пайдасына бейбіт түрде пайдалану, қазақ еліне қажеттілігі туралы, оқушының бойында патриоттық тәрбиені қалыптастыру.

Сабақ түрі: Аралас сабақ

Сабақ типі: жаңа сабақ

Көрнекілігі: слайд, интерактивті тақта

Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап

Сабақ барысы.

І. Ұйымдастыру бөлімі.

Үй тапсырмасын тексеру, өткен сабақты қорытындылау

ІІ. Жаңа сабақ

Жасанды серіктердің қозғалысы - Бүгінгі таңда бірнеше мыңдаған жасанды серіктер Жерді айналуда. Зымырандардың көмегімен белгілі бір орбитаға шығарылған серіктер сол алған жылдамдығы есебінен орбиталар бойымен қозғалады. Жасанды серіктердің қозғалысы денелердің ауырлық күші әрекетінен қозғалуының маңызды әрі ерекше жағдайы болып табылады.

Денелердің ауырлық күшінің әрекетінен қозғалуының қарапайым түрі — денелердің Жер бетіне вертикаль бағытта нөлге тең бастапқы жылдамдыкпен еркін түсуі. Бұл кезде дене Жердің центріне қарай g еркін түсу   үдеуімен қозғалады.

Егер дененің бастапқы жылдамдығы нөлден үлкен болса және Жер бетіне жанама бойымен бағытталса, онда дене қисық траектория бойымен қозғалады. Бастапқы жылдамдықтың белгілі бір мәнінде Жер бетіне жанама бойымен лақтырылған дене (атмосфера болмаған жағдайда), ауырлық күшінің әрекетінен Жерді айнала дөңгелек орбита бойымен қозғала алады.

Бүкіләлемдік тартылыс күші әрекетінен дененің дөңгелек орбита бойымен қозғалысы жүзеге асатын жылдамдық бірінші ғарыштық жылдамдық деп аталады.

Жерден ұшатын дене үшін бірінші ғарыштық жылдамдықты аныктайық. Ауырлық күшінің әрекетінен дене Жер айналасында радиусы R шеңбер бойымен қозғалсын. Бұл кездегі еркін түсу үдеуі центрге тартқыш үдеу болады, яғни . Ал бұдан  немесе 

Бұл — бірінші ғарыштық жылдамдықтың формуласы. Жердің радиусын 6400 км, ал g = 9,8 м/c2 деп алып, осы жылдамдықты есептейік: км/с

Параболалық траекторияға сәйкес келетін жылдамдық екінші ғарыштық жылдамдық деп аталады.

Серік мұндай жылдамдықпен парабола бойымен қозғала отырып, Күннің немесе басқа планетаның жасанды серігіне айналады.

v2= 11,2 км/с

Күннің тартылысын жеңу үшін жасанды серік v3=16,7 км/с , яғни үшінші ғарыштық жылдамдыққа ие болуы керек. Бұндай жылдамдыққа ие болған дене күн жүйесінен шығып, онымен бірге айналатын планета аралық станцияға айналады.

Жердің жасанды серіктері телекоммуникация (телефондық байланыс, теледидар), дөл уақытты анықтау қызметі, қорғаныс саласында, пайдалы қазбаларды іздеуде, ғарышты зерттеуде т.б салаларда кеңінен қолданылып отыр.

Қазақстан әлемдегі жасанды жер серігін орбитаға шығарған елдердің қатарына кіреді.

ІІІ. Оқушыларды бағалау.

ІV. Үй тапсырмасы: § 9, 9 жаттығу