Казак тили (3 сынып)

Предмет: Начальные классы
Категория материала: Конспекты
Автор:

Ет — малдың бүтін ұшасы немесе ұшаның жеке мүшелері; құнды тағамдық өнім. Былшық ет, май, сіңір және сүйейтіндерінен тұрады. Қоректілігі жағынан ең құнды әрі жұмсақ бұлшық ететіндері омыртқа, арқа, белдеме, жамбас тұстарында болады. Былшық ет тіндерінде орта есеппен 73-77% су, 18-21% ақуыз, 1-3% май, 1,7—2% экстракты азотты заттар, 0,9—1,2% экстракты азотсыз заттар, 0,8—1,0% минералдық тұздар, сонымен бірге Вр В2 В6 РР және т.б витаминдер болады.' Былшық ет тінінің ақуызында адам организміне қажетті амин қышқылдары түгелдей кездеседі. Экстракты заттар етке жағымды хош иіс беріп, ас қорыту бездерінің қызметін жақсартады. Былшық ет тіндеріне қарағанда, сіңір тіндерінде қоректік заттар шамалы. Қоректілігі жағынан ең төмені — сүйек тіндері. Еттің калориялылығы май тіндерінің мөлшеріне байланысты. Қоректілігі және дәмдік сапасы бойынша, ең тәуірі, бірінші категориядағы ет, онда ақуыз — 14—19%, май — 12-15%. Майы аз ет дәмсіз болады. Майдың өте көп болуы да еттің қоректілік, дәмдік сапасын төмендетеді. Егер май бұлшық ет тіндерінде белгілі бір қатынаста болса, яғни май етпен қабаттасып бір ет, бір май болып орналасса, онда еттің дәмі мен сапасы жақсарады.Ет тағамдарыЖас ет тұтынудың қуыру, асу, қақтау сынды үш түрлі пісіру тәсілі бар. Етті ұсақтап турап майға қуырып, тұз салып, аз — кем уақыттан соң азырақ су құйып, жарым сағат мөлшерінде қайнату арқылы қуырдақ даярлайды. Ал ең жалпылық әрі недәуір өзгеше тағам — жіліктеп (мүшелеп) асқан қой еті. Қазақтар қой етін жілік — жілігімен бұзып тұздап, сосын бас-сирағы, қарын-жөргемімен қосып қазанға асады. Ет піскесін пияз турап тұздық жасап, етті табақпен тартады. Содан соң етті турай отырып, қолымен алып жейді. Бұл Алтай, Тарбағатай өңірлеріндегі қазақтардың ет жеу тәсілі; ал Іле өңіріндегілер піскен етті сүйегінен айырып, ұсақтап турап сорпаға нарын және сарымсақ салып жейді. Кабапты (бұны «кәуәп», кейде «қауап»-деп те атайды) қазақтар «қақтаған ет» деп те атайды. Оны көбінде қой төстігінен немесе түйенің етіне тұз сеуіп, оттың жалынына қақтап пісіреді. Әрине кабапты басқа әр қандай еттен де даярлау мүмкін; Аңшылар да жабайы аңдардың қарнына ет толтырып, оны қоламтаға көміп, үстінен қызымды отындарды жағып кетіп әлден уақыттан соң, тіпті бірер күннен соң ашып жейтін салт бар. Бұны сілікпе деп атайды. Ал малшылар түзде мал баққанда, егер аң аулап қалса, бірнеше бұтақ кесіп алып қана, аң терісін сыпырып алып, содан соң етті жапырақтап турап, бұтаққа өткізіп отқа қақтап пісіретін де тәсіл бар. Бұлардың барлығының дәмі өзгеше әрі қызықты болады. Алтай-Тарбағатай-Іле сияқты суық өңірлердегі қазақтар әр жылы қыста соғым сояды. Олар қысқы соғымның етін ұзақ сақтау үшін, аздап тұз сеуіп етті арсалап, ыстап сүрлеп алады. Кейбіреулер етке тау сарымсағын қосады. Тау сарымсағын салған сүрі ет тіпті дәмді келеді. Соғым етінен шұжық жасап кептіруге де болады. Ол кез-келген уақытта пісіруге және ұзақ сапарға алып жүруге ыңғайлы келеді. Қазы аудару — да соғымның шұрайлы мүшесі.

Ет тағамдары - еттен, ет өнімдерінен көптеген қою тағам түрлері дайындалады. Мұндай тағамдардағы гарнир массасы 100-200 г-ға дейін, ал тұздығы 50-100 г болады. Тұтынушыға таратылған қою тағамның температурасы 65° С-тан төмен болмауы, массасының ауытқуы ±3 проценттен аспауы қажет.
Тағамдардың түрлері: пісірілген ет, қуырылған ет, бұқтырылған ет, көміп пісірілген ет, тартылған еттен дайындалған тағамдар және т.б Еттегі витаминдер. Етте В тобындағы витаминдер, негізінен никотин қышқылы (4-6%), молин (144-ке дейін), сондай-ақ тиамин (0,1-0,9 мг%), рибофлавин (0,15-0,25 мг%), пиродоксин, (0,3-0,6 мг%), биотин (1,5-3,0 мг%), париаминобензой қышқылы (0,06-00,8 мг%), фолий қышқылы (0,1 мг%) бар. Сиыр еті мен қой етіндегі витаминдерге оларға берілетін азықтың ықпалы жоқ. Оның себебі бұл малдардың үлкен қарындарының микроорганизмдері В тобындағы витаминдерді синтездейді, ал бұл витаминдер ұшаның басқа жерлерінде болмауы мүмкін. Егер азықта осы аталған витаминдер едәуір мөлшерде кездесетін болса, оларды үлкен қарынның микроорганизмдері пайдаланады. Бауырда витамин өте көп, ондағы А витамині 12 мг%, тиамин 0,3, никотин қышқылы - 16, аскорбин қышқылы - 20-40 мг%. Бүйректе А витамині мол. Етті шала тұздағанда, шала ыстағанда, шала пісіргенде ондағы тиамин 40-85%-ға дейін сақталады

 

 

Тип материала: Документ Microsoft Word (docx)
Размер: 26.28 Kb
Количество скачиваний: 65
Просмотров: 247

Похожие материалы