Темæ. Коцойты Арсен " Дадолты мæт"

Нысан. 1.Коцойты Арсены царды хабæрттæй цыбыр зонинæгтæ, цымыдисаг цаутæ.

2.Æрдзурын радзырды мидисыл, зианхæссæг  æгъдæуттæн  цы  æппæрццæг фæстиуджытæ  уыд ирон адæмы царды, ууыл.

3.Дæснытыл æууæндын-фæстæзонд зондахаст.

Урочы цыд. I. Организацион хай.

II.Хæдзармæ куыст бафæрсын.

1.     Куыд  æвдыст  цæуынц  зымæгон  нывтæ  радзырд  "Цард"-ы  æмæ  сын  цы  нысаниуæг  ис?

2.     Фысгæ  куыстытæм  байхъусын  æмæ  сын  аргъ  скæнын.

3.     Куыд  æрвыстой  хъæздгуытæ  сæ  рæстæг?

4.     Цæмæн  сын  афтæ  бæстон  æвдисы  сæ  цард  автор?

5.     Цавæр  ахаст  равдыста  фыссæг  йæ  персонажтæм?  Цæмæй  йæ бамбæрстат?

6.     Цы  у  уацмысы  сæйраг   хъуыды?

III.Ног æрмæг.

1.Ахуыргæнæджы  раныхас.

 Коцойты  Арсены  цардвæндаг

Коцойты  Бибойы  фырт  Арсен (Габоци), зындгонд ирон фыссæг. Райгуырдис  1872-æм  азы  16 январы  Джызæлы, амардис  Дзæуджыхъæуы  1944-æм  азы  4  февралы.
Коцойты  Арсен  нымад  у  ирон  аив  прозæйы  бындурæвæрджытæй иуыл.
Фараст  азы  йыл куы цыди, уæд  æй  радтой  хъæуы  райдайæн скъоламæ.  Ам  разынд  хорз  чиныгдон, æмæ  лæппу  фæцалх  ис  чингуытæ кæсыныл. Скъола  каст  куы  фæци,  уæд бацыдис  Æрыдоны  семинармæ,  ам  тынгдæр  айста  йæ зæрдæмæ литературæ,  уæлдайдæр  Къостайы  зарджытæ.  Баззад  ахæм  хабар дæр: фараст  æмбалимæ  иуахæмы  Арсен  фистæгæй  фæцыд Дзæуджыхъæумæ Къостайы  уынынмæ.

Йæ  æнæниздзинад  хорз  кæй  нæ  уыд, уый  аххосæй  каст  нæ  фæци семинар. Сыздæхтис   Джызæлмæ   æмæ   бавдæлдис  фыссынмæ.  Ардыгæй æрвыста  алыхуызон  уацхъуыдтæ  газеттæ  "Терские ведомости", "Казбек"  æмæ  æндæртæм. 1895 азæй фæстæмæ йын зынын байдыдтой мыхуыры.
Дыууиссæдз азæй фылдæр Арсены уацмыстæ мыхуыр цыдысты алыхуызон газеттæ æмæ журналты Тбилисы (Калачы), Бетъырбухы, Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны, стæй æндæр рæтты дæр, уыимæ арæх зындысты фæсномыгæй (зындгонд сты Арсены фæсномыгтæ: Арсен Дарьяльский, Хабос, Иунæг, Габойты Габо, Ар.).
1910-æм азы уалдзæг Арсен ирон æвзагыл Тбилисы уагъта алкъуырион журнал "Æфсир", кæцы сси дыккаг ирон журнал. Кæд уымæй рацыд æрмæст 14 номыры[1], уæддæр ацы журнал стыр ахъаз баци ирон литературæйы рæзтæн. "Æфсиры" фыццаг хатт фæзындысты Арсены радзырдтæ ирон æвзагыл.

"Æфсир" æхгæд куы æрцыдис, уæд Арсен абалц кодта Бетъырбухмæ. Куыста дзы Ленины газет "Правда"-йы корректорæй (ома уырыссагæвзаг афтæ хорз зыдта).
"Арсен уыд царды трагизмы нывгæнæг. Йæ радзырдтæн куыд се ’рмæг, афтæ сæ сюжетон арæзт æмæ сæ архайджыты хъысмæттæ дæр нывæзт цæуынц трагедийы ахорæнтæй", — фыста Коцойы фырты уацмысты тыххæй ДжыккайтыШамил. Йæ цалдæр радзырдты фыссы туг исыныæгъдауыл: цал æмæ цал фыдæбæттæ хаста уый ирон адæмæн. "Нæ фыдбылызты фыддæр", — афтæ схуыдта Арсен ирæды ("Æфсир", N4). Ирæд исыны халæн мидис фыссæг æвдыста публицистон уацты, карикатурæты, аив радзырдты. Ирæд æмæ йæ фæстиуджытæ цæмæ кодтой, уый нывæфтыдæй уынæм "Афтæ дæр вæййы", зæгъгæ, уыцы радзырды.
Кæд йæ радзырдты тыххæй сси номдзыд, уæддæр фыста æндæр литературон къабазты дæр. Ныффыста иу уацау ("Джанаспи"), иу роман ("Кæфхъуындар", æххæстæй мыхуыргонд никуы æрцыд) æмæ цалдæр пьесæйы.
Арсены æхсæнадон - рухсадон æмæ сфæлдыстадон куыстæн стыр аргъ скодта Советон хицауад: фыссæг 1939 азы хорзæхджын æрцыд орден "Кадынысанæй". Йæ ном хæссынц Дзæуджыхъæу æмæ Беслæны уынгтæ.

Коцойты Арсены уацмыстæ мыхуырæй цыдысты ирон газет æмæ журналты, стæй мæнæ  уыцы  хицæн  чингуытæй:
Радзырдтæ. Цхинвал, 1924;
Радзырдтæ. Мæскуы, 1927.
Радзырдтæ. Цхинвал, 1929;
Радзырдты æмбырдгонд. 1-аг чиныг, Орджоникидзе, 1934.
"Фыдбылыз", "Цæукъа æмæ фыркъа", "Ханиффæйы мæлæт", "Джанаспи". Орджоникидзе, 1940.
Уацмыстæ, фыццаг том. Дзæуджыхъæу, 1949.
Уацмыстæ. Орджоникидзе, 1971.
1971-æм азы рауагъд нымад у Арсены тæккæ æххæст радзырдты æмбырдгондыл

2.Радзырд"Дадолты мæт"-ы  Сымси  æмæ  йæ  бинонты  тыххæй кæм цæуы  дзырд, уыцы скъуыддзаг.

Æрдзурын скъуыддзаджы мидисыл.

7.     Биганоны кæлæнты æрфыст.

8.     Бакæсын радзырд кæронмæ.

9.     Сылгоймæгты сурæттыл æрлæууын.

IV. Аулæфт.

Цардæй ист æмбисæндтыл бакусын.

V. Æрмæг ныффидар кæнын.

1.Арсены цард æмæ сфæлдыстадыл  цыбыр афæлгæст.

2.Биганоны сурæт равзарын.

3. Дадолты бинонты талынгдзинад,сæ мæт.

VI .Хæдзармæ куыст. Сочинени ахæм темæтæм гæсгæ:

1.  Биганоны сурæт радзырд "Дадолты мæт"-ы

2.Дадолты бинонты талынгдзинады æвдисæнтæ.(тетрæдты ныффыссын)