Майлау және салқындату жүйелері

5.1Дәрістің мақсаты:Студенттерді майлау және салқындату жүйелері

таныстыру

5.2 Негізгі сұрақтар және қысқаша мазмұны:

1.     Майлау жүйесінің қызметі

2.     Майлау жүйесінің жалпы құрылысы

3.     Суыту жүйесінің жұмыс істеу принципі

Двигателдің жұмыс істеу кезінде оның қозғалатын бөлшектері күрделі қозғалыстар жасайды. Сол кезде олар әрі қозғалмайтын бөлшектерге жанасып үйкеліседі. Сондықтанда сондай құрғақ үйкелісті, сұйвқтвқ үйкеліске айналдыру қызметін майлау жүйесі іске асырады, яғни бөлшек бедерлерінің ой жерлері сұйық майға толады да екі қырды бір- біріне айқасу құбылысын болдырмайды. Әрі қарай бөлшектердің жылу енді сұйық майдың жылжуына байланысты болғандықтан, үйкеліс мүлде жеңілдейді.

       Қазіргі двигательдердің барлығында құрама майлау жүйесі қолданылады, яғни кейбір бөлшектер қысыммен, кейбір бөлшектер шашып майланады. Майлайтын сұйық картер түбіне құйылып қойылады. Оның деңгейі белгілі біа мөлшерде болуға тиіс және оны арнаулы көрсеткішпен үнемі бақылап отырады.

       Двигатель жұмысы кезінде тазалығы төмендейді де сүзгіштердің жұмысын нашарлатады. Егер сүзгіштер өте ластанып кетсе, онда олар май жүйесіне қарай майды өткізбеуі мүмкін. Мұндай жағдайда двигатель механизмдері құрғақ жұмыс істейді де, апатқа ұшырайды.

       Суыту жүйесі қызыған бөлшектерді суыту үшін қажет. Іштен жанатын двигательдерде  артық жвлувн шығаруды сұйықпен немесе сыртқы ауаның көмегімен жасанды түрде суыту арқылы жүзеге асырады.

       Сонымен сувту  жүйесінің негізгі қызметі, ол двигательдің қызған бөлшектеріндегі артық жылуды сыртқа шығарып, қоршаған ортаға таратып жіберу болып табылады, яғни двигательдің қызған бөлшектерінен сыртқа жылу тасмалдайтын қондырғы болуы қажет.

        Ауамен салқындатылатын двигательдерде бөлшектердің  қызуды бәсеңдету үшін цилиндрлерге және оның қалпақшаларына роторлы желдеткіш ауа үрлейді. Желдеткіш ротардан тұрадй, оның көп санды қалақшасымен қозғалмайтын бағыттаушысы бар. Желдеткіш ротордың айналу жиілігін өзгерту арқылы жылу режимін автоматты түрде реттейді.Осы мақсатта гидродинамикалық муфта қолданылады.  Двигатель температурасы неғұрлым жоғары болса, гидромуфтаға май соғұрлым көп құйылады, әрі желдеткіш роторы да аса тез жиілікпен айналады. Температура белгілі бір мәнге дейін төмендегенде золотник майдың муфтаға келуін шектейді де, желдеткіш айналысын баяулатады. Тракторлар мен автомобильдердің двигательдерінде көпшілік жағдайда сұйықпен салқындататын жүйе қолданылады.

        Двигательдердің суыту жүйесі мынадай негізгі құрылғылардан тұрады: радиатор, желдеткіш, су насосы, термостат, су көйлегі, жалғастырғыш жеңшңлер және термомтр. Қыста суыту жүйесінде антифриз қолдану керек. Су құйылған двигательдерде жұмыс біткеннен кейін суды төгіп тастау керек. Егер оны төкпесе, цилиндрлер блогы, радиатор, түтікшелер жарылып кетуі мүмкін.

5.3Тексеруге арналған сұрақтар:

1.     Суыту жүйесі қандай қызмет атқарады?

2.     Ауамен суыту жүйесі қалай жұмыс істейді?

3.      Қысыммен майланатын бөлшектерді атаңыз.

4.     Катерді не үшін желдетеді?

5.     Май радиаторы қандай қызмет атқарады?

5.4Әдебиеттер:

1.     Алиев Б., Жүнісбеков П. Тракторлар мен автомобильдер (құрылысы).

2.     Алиев Б., Жүнісбеков П. Тракторлар мен автомобильдер (теориясы).