Сынып: 8 «а» лицей

Пән: химия

Сабақтың тақырыбы: Тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш туралы түсінік. Тотығу-тотықсыздану реакциялары

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: «Тотығу дәрежесі» ұғымын бекіту, тотығу -тотықсыздану ұғымдарын түсіндіру, тотығу-тотықсыздану реакциясын электрон- баланс әдісімен теңестіру дағдысын қалыптастыру.

•Дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілеттерін, тұлғалық қасиеттерін дамыту.

•Тәрбиелік: оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге, бірлесіп жұмыс істеуге, өз пікірімен санасуға, алған білімін өмірмен байланыстыруға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Әдіс-тәсілі: деңгейлік тапсырмалар орындау

Пән аралық байланыс: биология,география, математика

Көрнекі құралдар: интербелсендітақта, үлестірмелі қағаздар, сызба, суреттер

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу, түгендеу. «Бақыт қаламы» психологиялық дайындық өткізу.

ІІ. Тақырыпты ашу.

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

«Ой толғау»

1. Электртерістілік деген не?

2. Тотығу дәрежесі деген не ?

3. Тотығу дәрежесін қалай анықтайды.

Оның сандық мәні неге байланысты ?

4. Полюсті және ионды байланыстардағы

металдар қандай тотығу дәрежесін

көрсетеді?

«Кім жылдам?»

1. Тотығу дәрежесі +4 ке тең

а) CO2 ә) K2O б) HF в) H2O

2. Қай қосылыста элементтің тотығу дәрежесі нольге тең ?

а) FeS ә) F2 б) CaF2 в) Ca3(PO4)2

3. Қосылыстардағы хлордың +7 тотығу дәрежесін анықта

а) KClO3 ә) HClO4 б) HCl в) Cl2

4. Қосылыстағы металл атомдарының тотығу дәрежесі

а) үнемі оң б) бірде оң, бірде теріс

ә) үнемі теріс в) нольге тең

5. Күкірттің төменгі тотығу дәрежесі неге тең?

а) -6 ә) -4 б) -2 в) 0

«Кім алғыр»

а) ?-3 H3+1

ә) Ca3+2 P?-3

б) Ca? F2-1

в) N2?

г) Na+1 F?

ІV. Жаңа сабақты түсіндіру

ТТР теңдеулерін құрастыру, яғни реакция өнімдерін анықтау және стехиометриялық коэффициенттерді табу үшін келесі алгоритмді ұстанған жөн:

1) Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш анықтап алу керек. Ол үшін типті тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштың тізімін пайдалану керек.

2) Реакциядан кейін тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш қандай тотығу дәрежелеріне ие болатынын анықтау керек. Реакцияға неғұрлым күшті тотықтырғыш қатысса, соғұрлым тотықсыздандырғыштың тотығу дәрежесі өседі. Мысалы, H2S әлсіз тотықтырғыштың әсерінен S0(S-2→ S0)-ке айналады, ал күшті тотықтырғыш әсер етсе, H2SO4-ке (S-2→ S+6) айналады.

Осыған ұқсас неғұрлым күшті тотықсыздандырғыш тотықтырғышпен әрекеттесе, соғұрлым тотықтырғыштың тотығу дәрежесі төмендейді.

Мысалы, H2SO4 әлсіз тотықсыздандырғыш әсерінен SO2-ге (S+6→ S+4), ал күшті тотықсыздандырғыш әсерінен H2S-ке (S+6→ S-2) айналады.

3) Берілген ортада (қышқыл, сілтілі және бейтарап) тотыққан және тотықсызданған элементтер қандай қосылыс күйінде болатынын анықтайды. Мысалы, Fe+3 қышқыл ортада Fe(III) тұзы күйінде, ал сілтілі ортада Fe(OH)3 күйінде болады.

4) ТТР теңдеуіндегі коэффициенттер электрондық және электронды-иондық баланс арқылы анықталады.

Ең маңызды тотықтырғыштар: күштілері – F2, O2, O3, H2O2, Cl2 (әсіресе сулы ерітіндісі), HClO, HClO3, H2SO4 (тек концентрлісі), патша арағы (концентрлі HNO3 және HCl қоспасы), HNO2, NO2, KMnO4 (әсіресе қышқыл ерітіндіде), MnO2, K2Cr2O2, CrO3, PbO2 және т.б.; әлсіздері – I2, бром суы (Br2+H2O), SO2, Fe3+ және т.б.

Маңызды тотықсыздандырғыштар: күштілері – сілтілік және сілтілік жер металдар, (әсіресе бөлінген күйінде), HI және иодидтер, H2S және сульфидтер, NH3, PH3, H3PO3, C, CO, Fe2+, Cr2+ және т.б.; әлсіздері – активтілігі төмен металдар (Pb, Cu, Ag,Hg), HCl және хлоридтер, SO2, HNO2 және т.б.

ТТР мынадай типтері бар:

1) тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш әр түрлі молекулалар құрамына кіретін молекулааралық реакциялар;

2) тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш бір молекуланың құрамына кіретін молекулаішілік реакциялар;

3) бір элемент атомының бір мезетте тотығу дәрежесінің әрі өсуі, әрі кемуі арқылы жүретін диспропорциялану реакциялары.

ТТР-сы теңдеулерін теңестіру реті төмендегідей:
1. Химиялық реакция теңдеулерін жазу.

Al+H2SO4 ®Al2(SO4)3+H2­

2. Теңдеулердің оң және сол бөлігіндегі барлық әлементтердің тотығу дәрежелерін тауып, таңбасының үстіне жазу.

0 +1+ 6 -2 +3 +6 -2 0
Al+H2SO4®Al2(SO4)3+H2­

3. Реакция нәтижесінде тотығу дәрежесі өзгерген элементтердің астын сызу.

0 +1+6-2 +3+6-2 0
Al + H2SO4® Al2(SO4)3+ H2­

4. Электрондық баланс теңдеуін құру. (ағылшынша balance-

теңдестіру, тепе-теңдік):
Al° - 3ē ®Al0 +332
2H+1 + 2ē = H223

5. Таңдалған коэффиценттерді реакция теңдеуіне жазу.
2Al°+3H2+1S+6O4-2=Al2+3(S+6O4-2)3+3H2°­

6. Оттек атомдарының санын есептеу арқылы

коэффиценттердің дұрыс екендігін тексеру.

2 2Al°+3H2+1S+6O4-2=Al2+3(S+6O4-2)3+3H2°­

Тапсырмалар:

1.Тотығу-тотықсыздану реакцияларының теңдеулерін құрыңдар

•Магний + оттек

•Азот + оттек

•Алюминий + күкірт

•H2S + O2

•PbO + H2

2.Тотығу-тотықсыздану реакция теңдеулерінің коэффициенттерін қойыңдар:

H2S + Cl2 → HCl + S

HNO3 + Cu → Cu(NO3)2 NO2 + H2O

HCl + MnO2 → MnCl2 + H2O + Cl2

V. Сабақты бекіту.

“Кім тапқыр!”

1. Төмендегі теңдеуде қандай элемент топтарының тотығу

дәрежелері өзгереді
KMno4+Na2SO3+KOH®K2MnO4 +Na2SO4+ H2O

а) Na, S ә) K, Mn б) Mn, S в) Na, K.

2. Тек тотықтырғыш болатын зат?

a) NH3 ә) Br2 б) KClO3 в) HNO3

3. Тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та болады:

a) SO2 ә) Naб) Feв) K2Cr2O7

4. Тек тотықсыздандырғыш болатын зат:

a) H2S ә) KMnO4б) SO2 в) HNO3

5. Al+H2SO4 =Al2(SO4)3+H2↑ теңдеуіндегі тотықтырғыш

алдындағы коэффициент:

a) 2 ә) 3 б) 1 в) 6

VІ. Үй тапсырмасы:

66-67 тақырып оқу. 1-2-3 есеп шығару, 179 бет.

VІІ. Бағалау: оқушылар бір-бірін (қанағат «3», талап «4», терең ой «5») деңгейлер бойынша бағалайды және мұғалім қорытынды бағасын қояды.

VІІІ. Рефлексия

Оқушылар сабақты қаншалықты деңгейде меңгергендерін баяндайды.