Тыва дылдын болгаш номчулганын   ооредилге  программазы. Тайылбыр    бижик Дыл- кижилернин  харылзажырынын    болгаш    бот-боттарын билчиринин  чугула чепсээ болур. Дыл чокта чон чок, ниитилел-даа туруп шыдавас. Чоннун  эртип келген тоогузун, езу-чанчылдарын, национал характерин, угаап бодаашкынынын болгаш ортемчейже  коруушкунунун    онзагайьн база аас чогаалын   оон дылындан билип ал болур бис. Тыва дыл-тыва улустун национал дылы, ада-огбелернин салгалдарынга арттырып каан  ортээ турбас эртинези. Ында бурун шагдан чоннун чугаазын байыдып, сайзырыдып келгенинин арга-мергежили, бойдуска болгаш ниитилел амыдыралынга хамаарышкан билиишкиннери, угаан-бодал культуразынын  чедиишкиннери база ажы-тол кижизидилгезинге хамаарышкан байлак дуржулгазы дээш оске-даа билиглер мооннеттинген. Тыва дыл сайзырангай байлак дылдарга хамааржыр. Оон словарь составы хун буруде байып, ниитилел амыдыралынга кууседип турар функциялары улам-на калбарып турар. 1-4 класстарга торээн дыл устуку класстарга ооренир тыва дыл болгаш литература эртемнеринин белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган. Тыва дыл  программазы уш болуктен тургустунган: 1.              « Бижикке ооредири болгаш чугаа сайзырадылгазы» (белеткел уези, ужуглел уези, ужуглел соондагы уе.). 2.              « Фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы». 3.             « Номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазы». Болук бурузу тус-тус кезектерге чардынар. Ук болуктер аразында харылзаалыг. Программада кирген материалдарны улдуннар аайы-биле планнап, болуктер, темаларны кичээлдерге хувааган. Методиктиг аргаларны, сумелерни башкылар чогаадыкчы ёзу-биле шилип ажыглаар, боттары хой-хой чаа аргаларны хереглээр база методиктиг уг-шиглерни башкы боду немеп, улам сайзырадыр апаар. Башкынын кол сорулгазы- программа негелделерин ооредилгенин чаа тургузуунга дууштур долузу-биле боттандырары болгаш оореникчилерге быжыг билиглерни бээри, практиктиг мергежилдерин болгаш чанчылдарны шингээтгирери болур. Оореникчилернин билиинин шынарын бедидеринге бот ажылдарже болгаш оореникчилер-биле хууда ажылдарже кол кичээнгейни салыр. Хуузунда бердинген онаалгаларны хынаарынга тускай уени башкы кичээл санында баш бурунгаар планнап алыр, Бижимел азы хыналда ажылдар кылган санында оон туннелин оореникчилерге чугаалап берип, ниити-даа, хуузунда-даа частырыгларны олар-биле сайгарар. Оореникчилернин ханы билиглиг болурунга системниг катаптаашкын улуг рольдуг. Ынчангаш башкы катаптаашкынны программанын болуктеринин болгаш темаларынын аайы-биле системалыг чорудуп, хереглээр материалдарны баш бурунгаар планнап алыр. Башкы бурузу чогаадыкчы ёзу-биле ажылдавышаан, дыл башкылаашкынынын , дыл эртеминин , педагогиканын, психологиянын соолгу чедиишкиннеринге болгаш мурнакчы база чаартыкчы башкыларнын дуржулгазынга даянып, ооредилгени чедиишкинниг болдурар сорулганы чедип алыр. Ынчангаш эге школага башкылаашкылаашкыннын  шинчилел болгаш дилеп тыварынын методтарын оларнын  янзы-буру аргаларын тыва дыл  кичээлдеринге ажыглаар апаар. Оон уламындан оореникчилер чугле башкынын чугаалаан чуулун, тайылбырын, онаалгаларын кууседир эвес, а боттары база хуузунда хайгааралдар, шинчилелдер кылырынга чанчыл алыр: чувелерни деннеп, домейлешкек болгаш ылгалдыг чуулдерни тып, чогуур туннел ундуруп, шингээдип алган билиин медерелдии-биле херек кырында ажыглап билиринге ооредир. Эге   класстарга тыва дылды ооредиринин кол сорулгалары: 1) Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредир; 2) Оларга торээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр; 3) Уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чуткулун хайныктырар; 4) Номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр; 5) Уругларны мораль болгаш эстетика талазы- биле кижизидер; 6) Ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар; Ооренир хуусаазы: 4 чыл.( 1-4 класстар). Неделяда: 5 шак.   Класстар. Неделяда класстар аайы-биле шактар хуваалдазы.     биле шактар хуваалдазы. Чылдын шактар хуваалдазы     .   тыва дыл. торээн чугаа. тыва дыл. торээн чугаа. 1 5 - 166 - 2 3. 2. 102 85 3 3. 2. 105. .85 4 3. 2. 102. 85.   Ооредилге материалынын планнаашкыны. 1 класс. Ниитизи-биле программа ёзугаар бижик ооредилгезинге 166 шак бердинген. Бижик  ооредилгезинин уелеринин аайы-биле  шактарны хуваарга мындыг: Белеткел     уези-12 шак. Ужуглел    уези- 122 шак. Ужуглел соондагы  уе- 32   шак.