Тоғыз құмалақ – қазақтың ерте заманнан келе жатқан ұлттық спорт ойындарының бірі.Тоғыз құмалақ ойынын «қойшылар алгебрасы» деп те атайды. Тоғыз құмалақты тұнғыш рет қойшылар ойлап шығарған және бұл есеп ойыны.Тоғызқұмалақ әліппесін мектептерде пән сабағы етіп енгізу арқылы, халқымыздың көне өнерін жастарға үйрету арқылы, ой-өрісін дамытуға ,тез арада шешім қабылдауға, төзімділікке, адамгершілікке т.б. ұлттық әдет-ғұрыптарға тәрбиелеуге ықпалы тигізері мол.Тоғызқұмалақ қазақ халқының ғасырлар бойы бірге жасап келе жатқан ұлттық мұрасы, өнері. Тоғызқұмалақтың үшмың жылдық тарихы бар дейміз. Бұл туралы тиянақты қағаз бетіне түскен деректер жоқ, ауыз екі айтылған сөздер арқылы мәліметтер жинақталып таратылып жүр. Міне осы ғасырдың жетпісінші жылдары тоғызқұмалақ өнерінің қайта жандану сәті боп саналады.Ойнайтын орыны шағын сыныптарға, бөлмелерде не шахмат ойнайтын орындарды  пайдалануға болады.