Конспект урока для 8 класса по марийскому языку о письменности марийского народа Урокын цельже: Шочмо район мучко турпоход дене эртыме годым тудын сылне вер-шорлаж дене палыме лияш, лумло енже-влак дене йоча-влакым палдараш. Тидын годымак Марий возыктышын эртыме корныжым ушештарен, шинчымашым пенгыдемдаш. Йоча-влакын кутырымо йылмыштым вияндаш, эре чын, честный лияш туныкташ, патриотизм шулышым воспитатлаш. Оборудований: Волжский районын маршрут картше, проектор. Йоча-влакым командылан шелын, посна тушка дене верандыме. Кажне командын лумжо уло: «Эрвий», медшужар – Иванова Е. «Кечыйол», медшужар – Семенова О. «Шонанпыл», медшужар – Николаев В. «Ал сескем», медшужар – Васильев Р. Туныктышо: Таче ме шочмо Волжский района – Юлсер кундемна мучко турпоход дене лектына (маршрут картым ончена). Корныштына икмыняр вере канаш шогалына, тусо вер-шор да лумло ен-влак дене палыме лийына. Марий тиште дене кылдалтше турло онай пашам ыштена. Корнына тыгай девиз дене эрта: «Икте чылан верч, чылан икте верч». Походыш таза ен гына каен кертеш. Садлан эн ончыч тазалыкнам терген лектына. Мый тендам изиш терген налам. - Тиштым рушлаш кузе кусарена? (Письменность). Тудо тошто финно-угор шомак. Ондак тудо «шудыр«манмым ончыктен. Вара кумалтыш ушемын палыже (знакше) лийын. 20-шо ийлаште буквамат «Тиште» маныныт. - Молан лач 10 декабрьым тиште кече семын палемдат? (Ты кечын Петербургысо книга кевытлашке 1 марий грамматикым ужалаш лукмо). Тазалыкна начаржак огыл, позодыш тарванаш лиеш. Покто веле – корно сай! 1 слайд. Походна Корамас кундем гыч туналеш. Р.Данилован «Корамас кундем» мурыжо йонга. Туныктышо: Йоча-влак, ко тиде мурым ош туняш шочыктен? Корамас кундемын  лумло енже влак нерген кучыкын каласкален пуэда? Слайд ден паша. Йоча-влак каласкалат Походна умбаке шуйна. Шайра курык, Шайра мланде – Сылне вер, поян кундем. Ко гын тыйым ок мокталте, Ныжыл мурым ок муралте, Шочшо семын йоратен? Тунемше слайд почеш каласкала: Нурмучаш школышто Тыныш Осып пашам ыштен. Варажым – Софья Федоровна. Талантан ен-влаклан пеш поян: мурызо-влак: Р.Рыбакова, О.Логинов, Г.Лебедев. А ынде тыгай йодышлан вашмутым пуэна. Чын карточкым нолталына.  - Могай ийыште «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка» луман 1 марий грамматике лектын? (1775 ий). Корнына умбаке шуйна. Теве Сотнур школыш толын шуына. Слайд дене паша: Сотнуршкол 1837 ийыште почылтын. Икымше туныктышо Павел Глезденев лийын. Школышто рушла гына туныктеныт. Школ приходской маналтын, вараракше – церковно-приходской. Тиде школышто 1907-1911 ийлаште марий литературын классикше С.Г.Чавайн пашам ыштен. Школышто Совет Ушем Герой – З.Ф.Прохоров тунемын. У школым 1980 ийыште чонымо. - Изиш адакат каналташ шинчына. Вуйнам пудыратылына, ик йодышлан вашмутым пуэна: Могай ийыште С.Чавайн «Ото» луман 1 марий почеламутым возен? (1905 ий). Наизусть лудын пуаш. Слайд дене паша. Корнына умбаке шуйна. Теве Потъял школат коеш. Тыштат школыш пурен лекташ мутланен келшышна. Кокымшо пачашыш кузымына годым сылне марий муро йонга ыле.( «Изи шудыр» муро). - Колыда? Ныжыл муро йонга. Тиде мурым «Шочмо вер» ансамбльын солисткыже Марина Семенова мура. Тиде удыр Йошкар-Оласе тувыра да сымыктыш колледжыште шинчымашым поген. Слайд дене паша. «Шочмо вер» ансамбль 1979 ийыште шочын. Тудым А.Николаев вуйлатен. Тудо пеш шуко чапле муро-влакым возен коден, шкеже умыр лугыч колен. Варажым ансамбльым Валерий Семенов вуйлатен. - Эше ик йодышлан вашешташ йодам: «Война увер». Тиде газет, журнал але почеламут радамыш пура? (газет). Тумыр йук шокта. Корнына Карай школышко конда. Тыште З.Ф.Прохоров лумеш класс-тоштер уло,тушко ончал лекташ кумыл лекте.Мом тушто герой нерген пален нална? 4-ше команде гыч йоча палдара: З.Ф.Прохоров 1909 ий Олыкъялеш шочын. Кугу Отечественный сарыште шочмо элнам чын патриот семын арален, тале разведчик лийын. Энн еле жапыште йолташыже-влакым арален кодаш манын, шке капше дене тушманын амбразурыжым петырен. Тудын лумжым эре пагален шарнена. Медшужар почеламутым лудеш: Мием памятник деке,                                                        Пыштем кандывуйым,                                                       Шужо манын, мелнам пурлалам.                                                       Ыресысе чурий онча мыйын веке,                                                      «Тау толметлан» - пуйто ойла.                                                       Ырес туныш шичше изи мотор кайык                                                       Шке шулык семжым лыжган шуйдара.                                                      Тау, тылат, шулдыран йолташем,                                                      Ороло геройнам, ит мондо нигунам! Геройым шарналтен, айста ик минут шып шогена. - Нойышда ала-мо? Муро корным кучыкемда маныт. Айста изиш капнам, кид-йолнам тарватылына. Йоча-влак шогалыт, поход муро сем почеш верыште маршироватлат. (Муро «Эр кече легылден»). - Але Помар марте тора. Канымыла, танасымашым увертарена «Ко вашкерак?». Ко эн ончыч йодышлан вашмутым пуа. 1.В.М.Васильевын псевдонимже?. (Упымарий) 2.Учимсола кундем гыч йылмызе, профессор. (Учаев) Теве Помар кундемнат коеш. Тыште пеш шуко ял уло. Тышеч ятыр лумло ен-влак лектыныт. Мый тыланда почеламутым лудын пуэм. Ко тудым возен? Марий Эл нерген почеламут йонга. Медшужар-влак Помар кундемын талантан ен-влак нерген каласкалат.(С.Вишневский, Л.Грузов, Г.Копцев, М.Рыбаков). Команде-влаклан паша: ПОЧЕЛАМУТ мут гыч ко эн шуко мутым воза -