7-сынып.

Зертханалық жұмыс №5

 

Су ішінде массасы 100 г денеге әрекет ететін ығыстырушы күшті анықтау.

 

Құрал-жабдықтар: суы бар ыдыс, массасы әр түрлі жүктер, динамометр, мензурка, жіп.

 

Жұмыстың барысы:

1.Мензурка көмегімен жүктің Vд көлемін анықтаңдар.

2.Дененің өлшенген  көлем мен су тығыздығы бойынша дене ығыстыратын су салмағын табыңдар.

3.Денені жіпке байлап, динамометр ілгегіне іліңдер және оған әрекет ететін ауырлық күшінің мәнін табыңдар.

4.Динамометр ілгегіне ілінген жүкті түгелімен суға батырып, оның су ішіндегі салмағын анықтаңдар және ығыстырушы күштің мәнін есептеңдер.

5.Ығыстырушы күш ығыстырылған су салмағына тең бе? Тексеріңдер.

6.Тәжірибені басқа денемен жасаңдар.

7.Тәжірибе нәтижелерін кестеге жазыңдар.

8.Бұл тәжірибеде Архимед заңы қандай дәлдікпен орындалатынын бағалаңдар.

 

№Дененің 

Көлемі, м3Дене ығыстырған сұйық салмағы, Р,НДененің ауадағы салмағы, Р,НДененің судағы салмағы,

Р1, НЫғыстырушы

Күш, Fы, Н

 

 

9.Бағалау.

10.Қорытындылау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-сынып.

Зертханалық жұмыс №6

 

Тақырыбы: Дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау.

Тапсырма. Денелерді суға батырған кезде олардың суда жүзетінін, батып кететінін немесе қалқып шығатынын анықтау.

Құрал-жабдықтар: динамометр, суы бар ыдыс, мензурка, ішіне салынған құмдарының массалары әр түрлі бірдей үш пробирка, тығыздығы белгілі сұйығы бар ыдыс.

Жұмыстың барысы:

1.Динамометр көмегімен денеге әсер ететін Ға ауырлық күшін өлшеңдер.

2.Мензурканы пайдаланып, дененің көлемін анықтаңдар.

3.Денені сұйыққа батырған кезде оған әрекет ететін ығыстырушы күшті есептеңдер:

Ғы=ρgVд

4.Ға ауырлық күші мен Ғы ығыстырушы күшті салыстыру арқылы тапсырмада қойылған сұраққа жауап беріңдер.

5.Денені берілген сұйыққа батырып, жауаптарыңды тәжірибе жү.зінде тексеріңдер.

6.Кестені толтырыңдар.

 

№сұйық Ға,НVд, м3Ғы, НҒа мен Ғы

қатысыБатады, жүзеді немесе қалқып шығады

1.

2.

3.

 

7.Бағалау.

8.Қорытындылау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-сынып

Зертханалық жұмыс №2

Тақырыбы: кішкентай денелердің өлшемін анықтау.

Мақсаты: қатарлау тәсілімен өлшеп үйрену.

Құрал-жабдықтар: сызғыш, кішкентай денелердің жиынтығы, астауша, бұранда.

1-тапсырма. Шариктің диаметрін анықтау.

Жұмыстың барысы:

1.Астаушаға шариктердің бірнешеуін салыңдар да, оның екі жағындағы жылжымалы тиекті қозғай отырып, оларды бір-біріне түйістіріңдер. Сызғыштың  екі тиектің ара қашықтығын өлшеп алыңдар. Оны астаушадағы шариктердің санына бөліп, бір шариктердің диаметрін анықтаңдар:

     

2.Ұсақ денелердің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсілі деп аталады

3.Өлшеу мен есептеу нәтижелерін мына кестеге толтырыңдар:

Зерттелетін денеҚатардағы бөлшектің саны (N)Қатардың ұзындығы

(L, мм)Диаметр

(d, мм)Диаметрді өлшеу қателігі

(h, мм)

 Шарик

2-тапсырма. Бұранда қадамын өлшеу.

Жұмыстың барысы:

1.Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондықтан оны анықтау үшін қатарлау тәсілі қолданылады.

2.Бұранданың  орам оймалары орналасқан бөлігінің ұзындығын сызғышпен өлшеп аламыз. Одан кейін оймалардың орам санын мұқият санап шығыңдар. 

3.Бұранда қадамын анықтауда бұранда оймасының бедерін қағаз бетіне түсіріп алып өлшеу ұтымды болады. Ол үшін бұранда оймасы орналасқан бетті сия немесе жұмсақ графитпен бояп алу керек.

4.Өлшеулер мен есептеу нәтижелерін кестеге жазамыз.

 

Зерттелетін денеОйма ұзындығы

(Ĺ•mm)Орам саныБұранда қадамыБұранда қателігін өлшеу қателігі

Бұранда

Бұранғыш

Бұрандашеге

9.Бағалау.

    10.Қорытындылау. 

7-сынып.

Зертханалық жұмыс №3.

Тақырыбы: Қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау.

1-тапсырма. Дененің массасын таразыға тартып өлшеу.

Құрал-жабдықтар: таразы, ұсақ кірлер, параллелепипед тәрізді білеуше және массасы әр түрлі кішігірім бірнеше дене.

Жұмыстың барысы.

Дененің массасын анықтау тәсілдерінің бірі таразы көмегімен өлшеу. Осындай таразылармен өлшеу кезінде оның сол жақтағы табақшасына массасы белгісіз дене, ал екіншісыне таразыны теңгеретін кірлер салынады. Дененің массасы таразыны теңгеретін кірлердің массасына тең. Ол үшін:

1.таразыны өлшеуге дайындаңдар. Таразының дұрыс теңгеріліп тұрғанына көз жеткізіңдер;

2.таразыны бұзып алмау үшін өлшенетін денені және кірлерді таразы табақшаларына жайлап қою керек.

3.денені кірлермен теңгеріп болғаннан кейін, таразы табақшасындағы кірлердің массасын есептеңдер.

4.Өлшеу нәтижелерін төменгі кестеге жазыңдар:

№өлшенетін денеДене массасы. гДене массасы, кг

1.

2.

3.

 2-тапсырма. Дене тығыздығын анықтау.

Құрал-жабдықтар: тығыздығы анықталатын денелер, мензурка, сызғыш, жіп.

Жұмыстың барысы.

1.Алдыңғы берілген тапсырмадағы массасы анықталатын денені алыңдар. Параллелипедтің көлемін анықтау үшін сызғышпен оның қабырғаларын өлшеңдер, содан кейін оның көлемін V=abc есептеңдер;

2.Пішіні күрделі болып келген басқа денелердің көлемін мензурка көмегімен анықтаңдар немесе №1 зертханалық жұмыста көлемі анықталған денелерді пайдаланыңдар. Дене тығыздығын формуласымен есептеп, оны г/см3 және кг/м3-пен өрнектеңдер. Өлшеу  және есептеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар.

 

№Тығыздығы анықталатын денеДене массасы,гДененің көлемі,см3Тығыздық 

г/см3кг/м3

 

 

 

 

3.Қорытындылау.

4.Бағалау.

Зертханалық жұмыс №4

Тақырыбы: Серпімді деформацияны зерделеу.

1-тапсырма. Серпімді элементі серіппе болып табылатын мектеп динамометрін градуирлеу.

Құрал-жабдықтар: динамометр, бір тілім қағаз, жүктер жиыны, штатив.

Жұмыс барысы:

1.динамометр шкаласын ақ қағазбен бүркеңдер. Қағаздың екі жағы резеңке сақиналардың көмегімен динамометрге бекітіледі.

2.Динамометрге массалары 102 г, 204г, 306г және т.б. жүктерді іле отырып, 1Н, 2Н, 3Н т.с.с. күштерге сәйкес келетін көрсеткіш орнын белгіліеңдер.

3.Көршілес сызықшалардың арасын өлшеңдер. Олар өзара тең бе? Неліктен? Осы шкалада ньютонның оннан бір үлестерін белгілеңдер.

4.Өздерің жасаған шкаланы заводта градуирленген динамометрдің шкаласымен салыстырыңдар,

5.Өлшеу дәлдігін бағалаңдар.

 

2-тапсырма. Серпімді дене мен оған әрекет ететін ауырлық күші мен оның арасындағы байланысты анықтау.

Құрал-жабдықтар: штатив, ұзындықтары 15-20 см болатын резеңке жіп, ұзындығы 35-40 см болатын бір тілім ақ қатырма қағаз, жүктер, сымнан жасалған ілгек, мектеп динамометрі.

Жұмыс барысы:

1.Резеңке жіптердің бір ұшын ілмектеп байлаңдар, екінші жағын қатырма қағазбен біргі штатив қысқышына бекітіңдер. Резеңкелердің ұштары бірдей деңгейде болуына назар аударыңдар. Ол деңгейді қатырма қағазда белгіліп қойыңдар.

2.Ілгектің көмегімен массалары m1=m, m2=2m, m3=3m жүктерді кезекпен кезек бір жіпке іліңдер.

3.Резеңкенің созылған кездегі орнын белгілеңдер.

4.Дененң ілгектің көсегімен екі жіпке қатар іле отырып, тәжірибені қайталаңдар.

5.Ауырлық күші мен серпімді деформацияның арасындағы байланысты анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар. Эксперимент дәлдігі ауқымында Гук заңы орындала ма? Тексеріңдер.

 

№Резеңке саныЖүк массасы, гАуыпрлық күші, Ғ, НЖіптің ұзаруы, ммЖіптің ұзаруы, м

1

2

3

4Біреу

Біреу

Біреу

Біреу

6.Қорытындылау.

7.Бағалау.

 

7-сынып

Зертханалық жұмыс №7

Тақырыбы: Денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жұмысты анықтау. Көлбеу жазықтықтың ПӘК-н анықтау.

Жұмыстың мақсаты: денені h биіктікке көтергенде істелетін пайдалы жұмыстың сол денені осы биіктікке көлбеу жазықтық бойымен көтергенде істелетін толық жұмыстан кем болатынын көрсету.

Құрал-жабдықтар: тақтай, динамометр, өлшеуіш таспа, ағаш білеуше, штатив.

1-тапсырма. Денені h биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтергенде істелетін жұмысты анықтау.

Жұмыстың барысы: денені h биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтеру үшін F1 күші А1 жұмысын істейді: А1=F1h.

Денені бірқалыпты тік жоғары көтеретін F дененің ауырлық күшіне тең: F1=P.

Оны динамометрмен тікелей өлшеу керек:

1.білеуді көтеретін h биіктігін таңдап алыңдар;

2.білеудің ауырлық күшін динамометрмен өлшеңдер;

3.білеуді h биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтергенде істелетін жұмысты есептеп шығарыңдар.

2-тапсырма. Денені көлбеу жазықтық бойымен h биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтерудің орнына, F2 күшін түсіріп ұзындығы ℓ көлбеу жазықтықты пайдаланып көтеруге болады. Алайда, көлбеу жазықтықты пайдаланғанымызда, механиканың алтын ережесі бойынша күштен ұтқанымызбен (F1< F2), оның есесіне жлдан ұтыламыз (ℓ >h). Көлбеу жазықтықты пайдаланғанда істелген А2 жұмыс мынаған тең: А2=F2. ℓ

«Алтын ережеге» сәйкес үйкеліс есепке алынбаған жағдайда А1 және А2 жұмыстары бір-біріне тең: А2= А1немесе F1h=F2. ℓ

Практикада үйкелісті болдырмау мүмкін емес, сондықтан толық жұмыс А2 пайдалы А1 жұмыстан іс жүзінде үлкен: А1< А2.

1)тақтайды 175-суреттегідей көлбеу орналастырыңдар;

2)көлбеу жазықтықтың ℓ ұзындығын өлшеңдер;

3)білеуге динамометрді іліп, оны көлбеу жазықтықтың бойымен жоғары қарай бірқалыпты қозғалтып тартыңдар да, F2 тарту күшін өлшеңдер;

4)білеуді көлбеу жазықтықтың бойымен бірқалыпты көтергенде істелетін А2 жұмысты есептеңдер.

3-тапсырма. Көлбеу жазықтықтың пайдалы әсер коэффициентін анықтау.

Жұмыстың барысы.

 Көлбеу жазықтықты пайдаланып, білеуді көтергендегі көлбеу жазықтықтың ПӘК-і пайдалы А1 жұмысты толық А2 жұмысқа бөлгенге тең:

η= А1/ А2 немесе пайызбен есептесек: η= А1/ А2•100%

ПӘК-ін табу үшін:

1.көлбеу жазықтықтың ПӘК-н есептеңдер;

2.механиканың «алтын ережесін» пайдаланып, үйкеліс есепке алынбаған жағдайда, көлбеу жазықтық күштен қандай ұтыс беретінін есептеңдер. Есептелген F2 мәнімен динамометр арқылы өлшенген F2 мәнін салыстырыңдар,

3.көлбеу жазықтықтың h биіктігін өзгертіңдер де, істелген жұмыстарды(пайдалы және толық) және көлбеу жазықтық ПӘК-н анықтаңдар;

4.зертханалық жұмыстың барлық тапсырмалары бойынша алынған нәтижелерді мына кестеге түсіріңдер:

 

ретіКөлбеу жазықтықтың бойымен тарту күші, F2(Н)Ауырлық күші, F1(Н)Білеуді көлбеу жазықтық бойымен қозғалтып көтергенде істелетін толық жұмыс А2=Ғ2 (Дж)Көлбеу жазықтық

тың ұзындығы, ℓ(м)Көлбеу жазықтықтың биіктігі,h

(м)Білеуді тік жоғары көтергенде істелетін пайдалы жұмыс, 

А1=F1h.

ПӘК

(%)

 

 

 

5.Қорытындылау.

6.Бағалау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-сынып.

Зертханалық жұмыс №8

Тақырыбы: иіндіктің тепе-теңдік шарттарынын анықтау

Мақсаты: күш моменттері ережесінің дұрыстығын иінтіректі  пайдаланып, эксперимент жүзінде тексеру.

Құрал-жабдықтар: штативке орнатылған иіндік, жүктер жиынтығы, сызғыш, динамометр.

1-тапсырма. Екі күштің әрекетіндегі иіндіктің тепе-теңдік шартын тексеру.

Жұмыстың барысы:

1.Оқулықтағы «Иіндік», «Иіндікке түскен күштердің тепе-теңдігі», «Күш моменттері» туралы материалдарды қайталау;

2.иіндіктің екі ұшындағы бұрандаларды бұрап, оны горизонталь орналасатындай етіп теңгеріңдер;

3.иіндіктің сол айналу білігінен ℓ1 қашықтыққа массаларының қосындысы m1 болатын екі жүк іліңдер. Тәжірибе жасап, иіндіктің оң жағына оны тепе –теңдікке келтіретін бір жүкті айналу білігінен қандай ℓ2 ара қашықтықта ілуге болатынын анықтаңдар. Алынған мәліметтерді төмендегі кестеге жазыңдар:

 

Масса, m1(г)Иін, ℓ1(см)Күш,

F1 (Н)                                    Күш моменті,

              М1 (Н•м)Масса,

m 2 (г)Иін, ℓ2(см)Күш,

F2 (Н)Күш моменті,

М2 (Н•м)

 

 

4.М1 және М2 күш моменттерін салыстыра отырып, алынған эксперимент нәтижелерінің күш моменттер ережесінен қаншылықты ауытқитындығын анықтаңдар. Ауытқуды анықтау үшін күш моменттерінің айырымын (М1-М2) олардың орташа мәніне бөлу керек:

     Ауытқу= (М1-М2): (М1+М2)/2•100%

2-тапсырма. Әр түрлі нүктелерге түсірілген күштердің әрекетіндегі  иіндіктің тепе-теңдік шартын тексеру.

Жұмыстың барысы:

1.біліктің екі жағындағы кез келген ілгекке әр түрлі жүкті іле отырып, иіндікті тепе-теңдік күйге келтіріңдер;

2.иіндікті сағат тілінің бағытында айналдыратын күштердің күш моменттерінің қосындысын табыңдар:

    Моң= М1+М2+...+Мn;

3.иіндікті сағат тіліне кері бағытта айналдыратын күштердің күш моментттерінің қосындысын анықтаңдар;

Мсол= М1+М2+...+Мк;

4.оң және теріс күш моменттерін салыстыра отырып, экспериментте  

     алынған нәтижелердің моменттер ережесіне сәйкестігін көрсетіңдер.

5.Қорытындылау.

6.Бағалау.

7-сынып.

Зертханалық жұмыс №1

Тақырыбы: Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құнын анықтау. Дененің көлемін өлшеу.

Жұмыстың мақсаты: өлшеуіш цилиндрді мысалға ала отырып, аспаптар бөліктерінің құнын анықтау; оларды қолдануды үйрену және өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, денелердің көлемін өлшеу.

Құрал-жабдықтар: өлшеуіш цилиндр, су құйылған тостаған, жіңішке жіп, әр түрлі ыдыстар мен денелер.

1-тапсырма. Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құныны анықтау .

Жұмыстың барысы:

1.өлшеуіш цилиндрді мұқият көріп шығарыңдар да, оның шкаласына зер салыңдар. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің шкаласындағы жазуға қарап, ол арқылы көлемді бірлікпен анықтауға болатынын дәптерлеріңе жазып алыңдар;

2.қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің бөлік құныны анықтаңдар;

3.қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, жүргізілген өлшеулердің қателігін анықтаңдар. Ол үшін цилиндрге су құйып, құйылған судың көлемін өлшеу қателігін ескере отырып, анықтаңдар;

4.анықталған шамаларды дәптерге жазыңдар;

5.өлшеуіш цилиндрдің сипаттамаларын және өлшеген сұйық көлемін мына кестеге жазыңдар:

 

Мензурканың ең үлкен өлшеу көлемі, оның бірлігіМензурка бөлігінің құныөлшеу қателігіҚателігі көрсетілген өлшеу нәтижесі (сұйық көлемі)

 

       2-тапсырма. Әр түрлі пішіндегі қатты денелердің көлемін анықтау.

Жұмыстың барысы:

1.өлшеуіш цилиндрге қатты дана толық бататындай етіп су құйып, денені сұйыққа толық батырыңдар. Сонда мензуркадағы судың соңғы көлемі  және алғашқы деңгейлерінің айырмасы қатты дененің көлеміне тең болады;

2.пішіні мен көлемі әр түрлі 2-3 қатты денені таңдап алып, оны жіңішке жіппен байлап, суы бар өлшеуіш цилиндрге салыңдар да, көлемін анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар:

 

өлшейтін денеСұйықтың бастапқы көлемі (V1, см3)Дене мен сұйықтың көлемі (V2, см3Қатты дененң көлемі (V= V2- V1)

 

 

3.өлшеуіш цилиндрге сыймайтын дененің көлемін шүмегі бар ыдыстың көмегімен анықтауға болады. Өлшеу алдында ыдысқа шүмектің жоғары деңгейіне жеткенше су құйылады. Денені ыдыстағы суға батырғанда оның көлеміне тең су асып төгіледі. Төгілген судың көлемін мензуркамен өлшеп, батырылған ірі дененің көлемін анықтайды.

4.Қорытындылау.

5.Бағалау.