Сабақтың тақырыбы: Абылай хан билігі тұсындағы Қазақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

-          Оқушыларды Абылайдың өмірі және қызметімен таныстыра отырып, аса ірі мемлекет қайраткері, дипломат, қолбасшы болғандығын көрсету;

-          Қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

-          Абылай хан бейнесі арқылы оқушыларды Отанға деген сүйіспеншілік, адалдық, табандылық рухында тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: Карта, интерактивті тақта, кестелер.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Негізгі түсініктер: саяси және мемлекеттік қайраткер, ішкі және сыртқы саясат

Күтілетін нәтиже: Оқушының сөйлеу жүйелігін, ой топшылауын қалыптастыру

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:   «Жылдарды сөйлетейік» кестесін толтыру

  Жылдар

Болған оқиғалар

Торғауыттар қазақ даласы арқылы Батысқа көшті

І Петр Аюкеге шығыстағы шептерін қорғауды ресми түрде міндеттеді

Әбілхайыр хан 20 мың қолмен Еділ қалмақтарына жорық жасады

Әбілхайыр хан 10 мың қолмен Еділ қалмақтарынажаңадан  жорық жасады

Қалмақтар атамекеніне қайтадан қоныс аударуы туралы Қытай өкімет билігімен келісуі

Қазақтардың «Шаңды жорыққа » қатысуы

«Тұлғаны таниық» кестесін толтыру

  Кім болды, не істеді?

Тұлғалар

1.Картамен жұмыс:

- Башқұртсанның мемлекеттік құрылымы жөнінде не білесіңдер?

Орналасқан жерін көрсет.

-          Қалмақ хандығының географиялық орналасу ерекшеліктері.

2.ХУІІІ ғ.ортасында Кіші жүздің жағдайы неге нашарлап кетті?

3.Орта жүзде жер мәселесінің шиеленісуі неліктен?

4.Қазақтар Еділ қалмақтарын талқандауда неліктен шешуші рөл атқарды?

Тарихи тұлға

Жылдар

Оқиғалар

Нұралы

1771

Еділ қалмақтарын Жоңғарияға бастап барған қалмақ билеушісі

Батырша

10 шілде

1749

Әбілхайыр ханның баласы.Патша оны Кіші жүз ханы етіп ресми түрде бекітті

Неплюев

1765

Генерал-поручик, Сібір шебінің қолбасшысы, Ертістің дала жағынан 10 шақырымдық белдеу орнатуды межеледі.

Шпрингер

1697

Орыс патшасы І Петр Аюкеге шығыстағы шептерін қорғауды ресми түрде міндеттеді

Убашы

1755

Башқұрттардың Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілісінің негізгі басшысы

ІІІ. Жаңа сабақ: Абылай хан тұсындағы Қазақ хандығы

Жоспары:

1.Абылай-қазақ хандығының аса көрнекті саяси және мәдени қайраткері.

2.Абылайдың ішкі саясаты.

3.Абылайдың Ресеймен қарым-қатынасы.

4.Абылайдың қазақ жерін біріктіру жолындағы күресі.

Негізгі оқиғалар:

1.1756 жылы Қытай өкіметімен дипломатиялық қатынас орната бастады.

2.1757 жылдың жазында Тарбағатай тауының солтүстік сілемдерінде Қытай әскерлері мен Абылайдың жау жүрек қосындары арасында ең соңғы ірі шайқас болып өтті.

3.1758 жылы Жоңғарияны Қытай армиясы түгелдей бағындырып алды.

4.1767 жылы Қытай жағы Тарбағатай аймағындағы және Іле өзені бойындағы жайылымдарды қазақтардың пайдалануына рұқсат етуге мәжбүр болды.

5.1771 жылы Абылай Түркістан қаласында қазақтың бүкіл үш жүзінің ханы болып сайланды.

6.1778 жылы патша үкіметі Абылайды бір ғана Орта жүздің ханы деп таныды.

7.1765-1770-1779 жылдары Абылай мазасыз қырғыздарға жорықтар жасауға мәжбүр болды.

Абылай хан 1711 жылы Түркістан қаласында дүниеге келді.Оның азан қойылған аты Әбілмансұр болатын.1781 жылы Ташкенттен Түркістан қаласына келе жатқанда дүние салып, Қожа Ахмет Йасауи кесенесіне жерленді.

Тұлғаға сипаттама

                                                      Батыл, ержүрек, әбжіл

Шығыстың жеті тілін білген                                                    Сөзге шебер әрі тапқыр

Керемет шешен                                                                                Дене күші зор

Барынша адал әрі әділ                                                       Сөзіне берік, алғыр ойлы

                                                Домбыраны жақсы тартқан

Абылайдың бүкіл ішкі саяси қызметінің бағыты: бір орталықтан бағындырылатын әрі ешкімге тәуелсіз мемлекет құру.

Біріншіден, оның бір орталықтан басқарылатын мемлекет құруының сәті түсті.

Екіншіден, ол сот билігін күшейте түсті.Абылай кеңесшісі Бұқар жырау болды.

Үшіншіден, қазақ рулары мен тайпалары арасындағы қақтығыстар мен барымта алуды тоқтатты.

Абылайдың негізгі сыртқы саяси қызметінің бағыты:

Қазақстан аумағының ешкім қол сұға алмайтын тұтастығын қамтамасыз ету.

Біріншіден, Ресеймен өзара қарым-қатынасында тату-тәтті көршілік саясатын ұстануға тырысты.

Екіншіден, Ресей мемлекетімен дипломатиялық және сауда байланыстарын орнатты.

Үшіншіден, өз қол астындағы халықты Ресей әскери қызметкерлерінің орынсыз талаптары мен әрекеттерінен батыл қорғай білді.

Төртіншіден, іс жүзінде Ресейге мүлде тәуелсіз ішкі және сыртқы саясат жүргізді.

Бесіншіден, Қытай үкіметімен де дипломатиялық қатынас орнатты.

Алтыншыдан, қытайлықтармен келіссөз жүргізу нәтижесінде Тарбағатай аймағындағы және Іле өзені бойындағы жайылымдарды қазақтардың пайдалануына рұқсат етуге мәжбүр етті.

Жетіншіден, Абылай өзінің негізгі күш –жігерін Жоңғар шапқыншылығын әлсіретуге бағыштады.

Сегізіншіден, қазақ –қырғыз шекарасында тыныштық орнатты.

Абылай қайтыс болғаннан кейін хан тағына оның ұлы Уәли отырды.1795 ж. 2 сұлтан, 19 старшын және 120 мыңнан астам қазақ ІІ Екатеринаға өтініш жолдап, өздерін тікелей бағынатын етіп қол астына қайтадан алуды сұрады.1788 жылы және 1798 ж. Ертіс бойындағы қазақтардың оның оң жағалауына көшіп-қонған жеріне баруына рұқсат етілді.Бір кездегі біртұтас Орта жүз енді екіге бөлінді.

Абылай хан қазақ халқының тарихында ерекше маңызды орын алады.

1.Оның күш-жігері ең алдымен күшті және тәуелсіз Қазақ мемлекетін құруға жұмсалды;

2.Бір орталыққа бағынған мемлекет құруға зор ықпал етті.

3.Жоңғар мен Еділ қалмақтарын тас-талқан етіп, жеңіп шығуда аса маңызды рөл атқарды.

4.Қытай әскерінің, Алатау қырғыздарының қазақтарға шаьуылын тоқтатты.

5.Қазақтардың Тарбағатайдағы және Іле өзені өңіріндегі байырға дәстүрлі мал жайылымдарын қайтарып алуға қол жеткізді.

ІУ.Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1.Атақты қазақ билеушісінің ішкі саясаты туралы баяндау.

2.Абылай ханның қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы жүргізген азаттық күресіндегі рөлі қандай?

3.Картадан Абылайдың жорық жасаған елдері мен аймақтарын көрсет.

У.Сабақты қорытындылау.

УІ.Оқушыларды бағалау.

УІІ.Үйге тапсырма: Абылай хан тұсындағы қазақ хандығы.