ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ақмола облысы әкімдігінің жанындағы

«Көкшетау қаласы, жоғары техниқалық метебі » МКҚК

Көкшетау қаласы « Жоғарғы  техникалық мектеп»

                                                                 АӘД пәнінің оқытушысы              

Сагидолда О.М

2014 жыл

             АӘД пәнінің оқытушысы Сагидолда О.М

Ашық сабақтың тақырыбы:   Ядролық  қару

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1.      Қазіргі заманға жаппай қырып жою құралдары                                   жөнінде түсіндіріп , мәлімет беру.

2.      Елін, жерін сүюге, саналы түрде Отанын қорғауға   

                         дайын болуға, Қазақстан Республикасы Қарулы 

                        күштеріне деген құрметті арттыруға, батылдық

пен бастамашылыққа тәрбиелеу.

3.      Жаппай қырып жою қарулары туралы айтып олардың   

                                              адам өміріне тигізер қаупін түсіндіру.Балалардың өз 

                                              бетінше оқып үйренуіне бағыт бағдар беру.

4.      Қазақстанды мақтан тұтатын, оның халқына адал болатын, жері мен табиғатын құрметтейтін, Қазақстандық патриот бола алатын, Отан қорғау міндетіне дайын азаматты қалыптастыру.

Уақыты: 20 минут

Өткізілетін күні: 

Өткізілетін орны:   АӘД кабинеті

Құрал-жабдықтар мен көрнекті құралдар:

1.                  Оқулық.

2.                  Бейне  материалдар

3.                  ҚР-ң заңдар жинағы

4.                  Интерактивтік тақта.

Сабақтың түрі:  жаңа тақырыпты түсіндіру     

Сабақты жүргізудің әдіс-тәсілдері: инновациялық технологияларды қолданып, Оқу мен Жазу арқылы Сын Тұрғысынан Ойлауды Дамыту элементтерін қолдану.

 Сабақтың барысы:

    а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 минут.

1.      Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:    Интерактивті тақта арқылы студентермен « Кім жылдам » ойынын ойнау.

Әрбір студент кесінділер арқылы құрастыру тапсырылады. Бұл кезеңде оқушылардың еске сақтау қабілеті тексеріледі.

Жаңа тақырыпты өту және бекіту:  15 минут

1. Ядролық қарудың  пайда болуы.

2. Ядролық қару қолданған аумақтар және оның зардабы.

3.Дүние жүзінде ядролық қаруы бар мемлекеттер арасында, ядролық 

   қаруды  қолданбау туралы қандай нақты  іс шаралар жүргізілуде?

Қазіргі кезде жаппай жою құралдарына ядролық, химиялық, биологиялық қарулар жатады. Олар қысқа мерзім ішінде, кең аумақты саны көп халықты, шаруашылық нысандарын қиратады.

            Жаппай қырып жою қаруының басқа қаруларға қарағанда өз ерекшеліктері болады.

-        Зақымдаушы факторлардың әсер етуінің ауқымдылығы.

-        3 ф әрекетінің ұзақтығы

-        Кең аумақтағы адамдарды зақымдауға қабілеттілігі

-        Кең маралдық – психологиялық әсер етуі.

-        Әскерлердегі жеке құрамының, халықтың арнайы қорғануының, техниканың, түрлі нысандардың, жергілікті жерді дезинфекциялау, газсыздандыру, дезактивациялау жүргізілудің қажеттілігі.

Іске асу барысы:  Реакция барысыда нейтрон басқа атомдарға соғылып кете      

                                 береді, әр соғылған сайын орта есеппен жаңа 2,5 нейтрон 

                                 пайда болады.

   Осындай бір капсула уран өнімі үздіксіз бір бірімен байланысқан реакциядан үлкен жарылыс тудырып, қуаты шамамен 40 вагон көмірге тең энергия береді.

       Ядролық қару қолданған аумақтар және оның зардабы. 1945 жылы атом бомбасын АҚШ  Жапонядағы Хиросимо мен Нагасаки қалаларына қолданылады.

    1949 жылы 29 тамызда Қазақстанда Семей облысында арнайы жасақталған полигонда алғашқы атом бомбасының сынағы жүргізілді. Бұл сынақ тек атом құрылысын тексеру ғана емес, атом бомбасын – қару-жарақ ретінде алғашқы сынақтан өткізу болды.                        
     XX ғ. өркениет дамуында ядролық және термоядорлық энергияның игеру ғасыры болып кіреді. Бейбітшілік пен соғыс әрдайым ғылыми-техникалық прогресс жетістіктеріне қолдануға бәсекелес күштер болып қалады.

Осыдан 64 жыл бұрын тамыздың 6-ы күні Жапонияның Хиросима қаласына американдық «Малыш» атты бомба тасталды. Бұл қаланы манхэттэндік жобаның зерттеуші тобы 1945 жылдың көктемінде Кокура, Нигата және Жапонияның ең көне әрі қасиетті болып есептелетін Киото қалаларының арасынан таңдап алды. Топқа математиктер, физик-теоретиктер, қопарушы мамандар мен метеорологтар кірді. 26 шілдеде «Индианаполис» крейсері «Малыш» атом бомбасын Тиниан аралына жеткізді. Тамыздың 9-ында Жапон елінің екінші қаласы - Нагасаки ядролық бомбаның құрбаны болды. Ондағы жарылыстан 70 мың адам қайтыс болып, тұрғын үйлердің 36 пайызы қиратылды.
          Республикамыздың аумағында ядролық қарудың сыналғаны әлемге әйгілі. Полигондар аймағы ұзақ жылдар бойы құпия сақталынды. Тек, Семей полигоны ғана көпшіліктің назарында болып, қалған сынақ аймақтарынан жұрт беймәлім болды. Шын мәнінде, қазақ даласының 19 млион гектар жері 40 жыл бойы ядролық сынақтың полигоны болды. Ол жерлер Семей, Азғыр, Нарын, Тойсойған, т.б. полигондары алып жатқан табиғи әсем, щұрайлы жайылымдар еді. Осы жерлер де 1949-1989 жылдар аралығында болған ядролық сынақтардың 27-сі атмосферада, 183-і жер бетінде, қалғаны жер астында жасалды. 1990 жылғы мәліметтер бойынша сынақ жасалған жерлердің көлемі облыстар бойынша 16686,1 мың га жерді қамтыған. Ядролық қарудан тек атом бомбаларын сынаумен шектелмей полигондарды соғыс ракеталарын, т.б. техникаларды да сынақтан қатар өткізіп отырған. Батыс Қазақстан аумағында 1966-1979 жылдар аралығында 24 рет ядролық қару сыналған. Соның ішінде Азғыр полигоны ғана 6,1 мың га жерді алып жатыр. Осы аймақтарда радиактивті заттардың шекті рауалы мөлшері (кадмий, стронций, қорғасын) бірнеше есеге көбейіп кеткені анықталған. Мұндай сынақтар Үстіртте де 1968-1970 жылдары жасалған. Сол сияқты ірі полигондар қатарына Атырау облысының Тойсойған, Балқаш көлі маңында Сарышаған, Ташкент – 4 сынақ алаңдары мен Байқоңыр ғарыш айлағы да жатады. Сынақтар кезінде апатқа ұшыраған ракеталар, соғыс техникалары қоршаған ортаға өте қауіпті. Полигондардың ішіндегі Семей өңірі ең көп зардап шеккен аймақ. Мұнда атом қаруын сынаудың ғылыми орталығы орналасқан, ол – Курчатов қаласы. Шығыс Қазақстан облысының Абай, Бесқарағай, Жаңасемей, Абыралы аудандарының аумақтары атом сынақтарының ордасы аталып, ең көп зардап шеккен экологиялық апатты аймаққа айналды. Қазақстан жерінде атом қаруларын сынау 40 жылға созылып, табиғи экожүйелер бүлдіріліп, жарамсыз етті. Жалпы полигондар көлемі 33,6 млн. гектарға жетті. Полигондарға пайданылған жерлердің ауа, сулары арқылы мыңдаған шақырым жерге тарайтыны белгілі. Қазірдің өзінде Қазақстанда 2,6 млн. адам мутагенез ауруымен есепте тұр. Оның басым бөлігі Семей өңірінің тұрғындары. Радиация сәулесі әсері туралы арнайы әдебиеттерде: «Адамдардың, жан-жануардың 70-80 бэрден жоғары сәуле алуы қауіпті» делінген, ал адам, жан-жануарлар 250-300 бэр сәуле дозасын алса, өмір сүре алмайды. Міне, осыған сәйкес, аса қауіпті, төтенше аймақта тұратын тұрғындар жылына бір рет денсаулығын тегін тексертіп, бойындағы радиация деңгейін өлшетіп тұрса, осыған орай ем-дом тегін көрсетілсе.

Ядролық қару – жалпы адамзаттың соры десек, Қазақстандағы ядролық полигондар – қазақтың ХХ ғасырдағы ең ауыр қасіреті болды. Өйткені, атомдық ядролық жарылыстар бүкіл бір аймақтың қоршаған ортасы мен табиғи генофонына, адамдардың геніне әсер етіп, қалыпты мөлшерден әлдеқайда жоғары радиоактивті заттар мен рентген сәулелері тіршілік атаулыға қауіп-қатер әкеліп, өте зиянды радионуклидтер тірі клеткаларға генетикалық өзгерістер туғызды. Бұған дейін жеті атасына шейін қыз алыспай, қан тазалығын сақтап келген елдің топырағында түрінен адам қорқатын құбыжық нәрестелер дүниеге келе бастады. Қазақстанның көптеген аймақтарында ересектер ауруы мен балалар өлімінің саны көбейіп, жалпы өмір сүру жасының ұзақтығы қысқарды. Атом қаруын сынау – ХХ ғасырдың ортасында елімізге, халқымызға келген бір зұлымдық. Бұрынғы Кеңес одағының жүйесі біздің жеріміз бен халқымызды, төрт түлік малдарымыз бен аң-құстарымызды түгелдей тәжірибе жасауға алынатын үй қояны секілді атом жарылысының астында ұстаған. Ұлы ақындарымыз Абай, Шәкәрім, ұлы жазушы Мұхтар Әуезовтер және басқа да қазақтың зиялы қауым өкілдері туып-өскен киелі өңірдің тас-талқанын шығарды. Таулар дүр сілкініп, жазиралы алқаптар улы далаға айналды. Бабалар қорымындағы ғасырлар бойы тұрған күмбезді зираттар, құлпытастар түгел қирап қалды.
1949 жылдан бері 60 жылдан астам уақыт өтсе де, әлі күнге дейін оның зардабы біткен жоқ! 20 жылдан бері сынақ жүргізілмесе де, осы күнге дейін балалар анасынан мүгедек болып туып жатыр. Себебі ананың қаны да, әкенің қаны да уланған. Жердің бәрі күйіп кетті. Уланған жер қаншама? Сынақ аймағының алып жатқан жер аумағы көлемі жағынан Бельгия секілді елдер территориясының екеуіндей. Радиациялық у жерге, суға, тасқа сіңіп кеткен. Ол жерге жеміс-жидек өсіруге болмайды. 1945 жылы Жапонияның Хиросимо мен Нагасаки қалаларына тасталған атомдық бомбаның жарылысынан жер бедері өртеніп, уға бөгіп қалды. Содан бері радиация зардабына ұшыраған жерлерді қалыпқа келтіру үшін бірнеше жыл бойы Жапония Үкіметінің өзі қаншама қаржы бөлді, дүние жүзінен қаншама инвестиция берілді?! Уланған жерлерді тазалады. Семей өңірінде соңғы ядролық сынақ 1989 жылғы қазанның 19-ы күні болды. Елбасының күш салуымен, халықтың қарсы тұруымен және ядролық сынақтарды тоқтату үшін ақын Олжас Сүлейменов басқарған «Невада-Семей» қозғалысының белсенді қызметінің арқасында 1989 жылы Семей полигонында жоспарланған 18 ядролық сынақтың 11-і тоқтатылды! 1991 жылы тамыздың 29-ы күнгі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Семей сынақ аймағы жабылды. Бұл әлем бойынша атом қаруын ауыздықтауға жасалған алғашқы қадам болды! Ол – еліміз тәуелсіздік алмай тұрған кездің өзінде Елбасының жасаған тарихи шешімі! Осындай Жарлық шығару азаматтық позицияны ұстанып, алдағы кезеңге көрегендік жасап, ел үшін тәуекелге бару қажеттігін, ержүректік керек екенін көрсетеді. Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, ақын Олжас Сүлейменов сынды қазақ халқының біртуар азаматтары қолдау көрсетіп, сынақ алаңы 1991 жылы жабылды. Бірақ бұған дейін Семей халқына ұзақ та шырғалаң жарты ғасырға созылған ядролық дәуірді бастан кешуге тура келді
Дүние жүзінде ядролық қаруы бар мемлекеттер  арасында, ядролық қаруды  қолданбау туралы қандай   нақты  іс шаралар жүргізілуде?

            Ядролық таратпау ­– қазіргі заманғы императив

Ядролық державалар клубының бақылаусыз кеңею қатері – ХХІ ғасырдағы аса көкейкесті пробле­ма­лардың бірі. Егер халықаралық қоғамдастық ядролық қаруға ие мемлекеттер ауқымының кеңеюіне қарсы саяси күш-жігер таныта алмайтын болса, оның салдарлары үлкен ауыртпалықтарға алып келуі әбден мүмкін.

Менің көзқарасымша, таратпау саласындағы бүгінгі ахуал көңіл­дегі­ден көп төмен жатыр.

       Қазақстан со­ны­мен бір мезгілде ядролық қаруды таратпаудың жалпыға ортақ гори­зон­тальды және вертикальды жаңа да әмбебап келісімін жасау идеясын алға тартты. Аталған құжат “қосар­ланған стандарттарды” қолданбауға кепілдік беруі тиіс. Сонымен қатар, тараптардың нақты міндеттемелерін және оның ережелерін бұзғандарға санкция қолдану тетіктерін қа­растыруы қажет.

     Сонымен бірге, біз таратпау режімін бекемдеу жолында маңыз­ды кезең бола алатын әскери мақ­саттағы тұтандырушы материал­дар­ға тыйым салу жөніндегі келі­сім­ді тезірек қабылдау қажеттігіне сенім­діміз.

    Әлемде бүгінде тұтандырушы материалдар екі мың тонна төңі­регінде артық жинақталғанын қа­пер­ге сала кеткеннің артықтығы жоқ. Олар әскер жүйесінде пай­да­ланылып отырған жоқ, бірақ ядро­лық жарылғыш құрылғылар дай­ын­дауға әбден жарайды. Лаңкестер өздерінің қолдарына тіпті қара­байыр ядролық арсенал тиген жағ­дайда салмақты мемлекетаралық жанжалдарға арандатуды жүзеге асыра алатынын сезіне алып отыр­мыз ба?

Алдын ала кесіп-пішілмеген фак­торларды сараптау Қазақстан­ның Ядролық қауіпсіздік жөніндегі халықаралық оқу орталығын құруға ықтимал ұтымды кандидат бола алатынын айғақтайды. Ықтимал ор­талық аясында барлық қажетті далалық жаттығулар мен теориялық семинарлар өткізуге болар еді. Аталған орталық Орталық Азияның сарапшылық және ішкі мемле­кет­тік бақылау, ядролық материал­дар­ды физикалық есепке алу мен қор­ғау жүйесін жетілдіру саласындағы әлеуетін күшейте түсер еді.

 Мораторийден ядролық сынақтарға толық тыйым салуға дейін

        Ядролық сынақтардың барлық қасіретін мойнымен көтерген Қазақстан халқы үшін оларға толық тыйым салу мәселесі аса көкейкесті болып табылады. Өйткені, Семей поли­гонында 40 жылда 450 сынақ жасалса, одан 1,5 миллион адам зардап шекті. Сондықтан мен 1991 жылдың 29 тамызында еш қо­бал­жымастан Семей ядролық полиго­нын жабу туралы Жарлық шығар­дым. Арада уақыт өте келе дәл осы күннің Қазақстан бастамасымен Ядролық сынақтарға қарсы іс-қи­мылдың халықаралық күні болып жариялануында терең нышандық мән бар.   Бейбіт бағыттағы ядролық бағдарламаларды дамыту – егемен мемлекеттердің ажырамас құқығы

       Қазақстан бейбіт бағыттағы атомға барлық елдердің тепе-тең қолжетімділігі принципінің сенімді жақтаушысы болған және болып қалады. Сондықтан Қазақстан Ресеймен бірге Ангарскіде Уранды байыту жөнінен халықаралық орталық құруға атсалысатын бо­лады, сол үшін де бізге МАГАТЭ аясында Ядролық отынның халық­аралық банкін құру идеясы мей­лінше жақын және түсінікті. Қа­зақ­станның аталған банкті өз аума­ғында орналастырып қана қоймай, сонымен бірге ядролық отын­ды тиісінше сақтауды қамта­ма­сыз етуге дайын екендігін тағы да жауапкер­шілікпен мәлімдегім келеді. Қазақстанның бейбіт бағытта­ғы ядролық бағдарламаны әскери бағыттағы бағдарламадан бөліп тұр­ған шекараны ешқашан атта­май­тынына сендіре аламын.

Ядролық арсеналдарды қысқарту – ядролық қарусыз әлемге қарай жасалған нақты қадам

      Осыған байланысты Қазақстан Барак Обама мен Дмитрий Мед­ве­девтің стратегиялық қару-жарақ­тар саласында жаңа келісім-шарт бекіту жөніндегі күш-жігерлеріне айрықша үміт артады. Біз БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунның уағда­лас­тықтар заңды сипатқа ие бо­лып, оларды се­німділендіру мүм­кін­дігі қарастыры­луы тиіс деген тілегін қолдаймыз.

     Сонымен бірге мен страте­гия­лық ядролық қару-жарақтарды қыс­қарту саласында қол жеткізіл­ген және күтілген табыстар өзі­міз­ді-өзіміз тыныштандыруға, оның үстіне еш себепсіз эйфорияға апармауы тиіс деп есептеймін. Атап айтқанда, Жер шарының түр­лі өңірлерінің аумақтарында так­тикалық ядролық қару-жарақтар­дың айтарлықтай қорлары шоғыр­лан­дырылғанын ұмыта алмаймыз. Таяу болашақта тактикалық ядро­лық қару-жарақтарды қысқарту мен жою мәселелерін жаһандық күн тәртібіне енгізу саналы қадам болар еді деп ойлаймын. Менің пайымдауымша, Тынық мұхиттың Латынамерикалық бөлігі, Оңтүстік-Шығыс Азия тәрізді ядролық қару-жарақтан ада өңірлік аймақтардың тәжірибесін зерделейтін уақыт келді. Мұның сенімсіз көрінуі мүмкін – ядро­лық қарусыз аймақтарға ресми ядролық мемлекеттер тарапынан мойындауды және тиісті қарарлар қабылдауды жылдап күтуге тура келеді. Осының бәрі жаһандық державалардың олардың ядролық қарусыз әлемге шынайы ұмтылы­сы туралы жасаған талай-талай мәлімдемелері аясында орын алып отыр. Сондықтан мен қауіпсіздік кепілі ретінде де, сол сияқты қа­ты­сушы мемлекеттерге тиісті пре­ференциялар ретінде де қара­с­тырылатын ядролық қарусыз ай­мақтардың халықаралық-құқық­тық мәртебесі туралы мәселені шұ­ғыл түрде талқылауды ұсы­намын. Ойымды түйіндей келе бүкіл халықаралық қоғамдастықтың, оның ішінде Ядролық қауіпсіздік жөніндегі сәуір саммитіне қатысу­шылардың назарын бірнеше принципті жәйттерге тағы да аудара түсу қажет деп есептеймін.

Бірінші. Ядролық қарусыз әлем – қысқа тарихи мерзімде қол жеткізу мүмкін емес аса ауқым­ды мақсат. Дегенмен, бұл қа­руды таратпау, ядролық қару­сыз­дану және атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану мәсе­лелерінде бүгін атқарылуға тиіс істерді ертеңге қалдыруға сылтау бола алмайды.

Екінші. Ядролық қарусыз әлемнің болашағы көптеген жағ­дайда бүгінде қалыптасып жатқан халықаралық тәртіптің қандай болатындығына байланысты. Демократия түрлі тараптар­дың пікірлерін есепке алу құралы ретінде халықаралық қарым-қа­ты­настар саласына тараған жағдайда ғана шынайы көпполярлылықтың мүмкін болатынына сенімдімін. Тек осындай жағдайда ғана шағын және орташа мемлекеттер ядролық қарудан қауіпсіздіктің басты кепілін көруді қойып, семсерлерді соқаға айналдырып, қайта соғатын болады.

Үшінші. Ядролық қарусыз әлем идеалдарына қарай шынайы қадам жасау бірінші кезекте ресми ядролық державаларға байланыс­ты. “Қосарлы стандарттар” қол­да­нуға жол бермей, қаруды таратпау мен қарусыздану мәселелерінде солардың өздері басқа мемле­кеттер үшін үлгі болуға тиіс.

Төртінші. Ядролық техноло­гия­лары бар-жоғына қарамастан, бүкіл елдер мен халықтардың күш-жігерлерін біріктіргенде ғана ядро­лық қарусыз әлем шындыққа ай­нала алады. Бәлкім, болашақта бар­лық мемлекеттердің әр қадам сайын ядролық қарусыз әлем идеалына қарай аяқ басуға деген шешімін бейнелейтін Ядролық қарусыз әлемнің жалпыға ортақ деклара­циясын қабылдау туралы мәселені бүгіннен бастап тал­қы­лаудың да өзіндік мәні болуы мүмкін.

Бесінші. Әлемдегі төртінші ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартқан Қазақстан қаруды та­рат­пау, қарусыздану және атом энер­гиясын бейбіт мақсатта пай­далану мәселе­лерінде халық­ара­лық қоғам­дас­тыққа сенімді әріптес болған, болып отыр және бола да береді. Біз­дің бұл мәселелердегі саясаты­мыз теңдес­тіріл­ген, дәйекті және жауап­кер­шілікті күйінде қала бермек. “Адамзат дау-жанжалдары та­рихында ешқашанда осынша көп­шілік осынша азшылыққа міндетті болған емес”, деген екен 70 жыл бұрын Уинстон Черчилль. Бақыт­қа қарай, әлем бүгінде яд­ро­лық дау-жанжалдардың аренасы болып та­былмайды. Бірақ ол елеу­лі қарама-қайшылықтар арена­сы­на айналып отыр. Және осы қарама-қайшылық­тардың шешімі шешімдер қабыл­дай­­тын аз ғана адамдардың, әрқай­сысы бөлшек­те­лін­ген атомның біздің бәрімізді де бөлшектеп жі­бермеуі үшін бел­гі­лі бір жауап­кершіліктер ар­қа­лаған мемлекеттер басшыларының қолында тұр.

Сабақты бекіту:  Вен диаграммасын қолдану        

Бейбітшілік мақсатында кен – байыту уранды пайдалану

Экологияның жақсаруына ықпал етеді

Еліміздің қауіпсіздік кепілдігі туралы меморандумға ядролық ірі мемлекеттердің басшылары қол қойды.

Еліміздің экономикасына шет елдердің инвестицияларының құйылуы

Семей полигонының жабылуы

Әлемде мемлекетіміздің беделі артты