История кэпсииринэн, 18-с үйэ отутус сылларыгар нууччалар Ленаҕа кэлиилэригэр сахалар омук быһыытынан толору сиппит-хоппут норуот эбит. Нууччалар кэлиэхтэрин иннинэ, археологическай хаһыылар көрдөрөллөрүнэн,  өбүгэлэрбит балаҕаҥҥа, чуумҥа, холомоҕо, туос ураһаларга олоро сылдьыбыттара биллэр(97с). Ону таһынан, норуот үһүйээннэриттэн, олоҥхоттон, былыргы номохтортон билэбит.

Урут Саха сиригэр сыылкаҕа кэлэ сылдьыбыт биллиилээх учуонайдар суруйан, чинчийэн хаалларбыттара саха норуотун историятыгар улахан сүнкэн суолталаах. Эрнст Александрович маннык суруйбут: «Саха этнографиятын сирийэн үөрэппит, саха оччотооҕу олоҕунуун, илэ алтыһан-аалсыһан кэлбит дьонунан политическай сыылынайдар И.А. Худяков, Э.К.Пекарскай, В.М. Ионова, В.Л.Серошевскай, В.И. Иохельсон уо.д.а. буолаллар» «В.Л. Серошевскай саха мастан тутууларыттан балаҕаны ордук болҕойон, чорботон суруйар»(98с).

Учуонайдар суруйалларынан, саха балаҕана икки көрүҥнээх: баҕана балаҕан уонна «ньиэмэскэй» муннуктаах балаҕан (101). Баҕана балаҕан – бу төрүт саха дьиэтэ. Биһиги дойдубутугар омоонноро хаалбыт хаарбах балаҕаннарбыт биир тутуулаахтара биллибит. Онтон кэлин нууччалар кэлбиттэрин кэннэ, уларытыылар, тупсарыылар киирбиттэр эбит. Ол курдук 19-с үйэ бүтүүтүттэн саҕалаан үгүс баай, кыахтаах ыаллар «ньиэмиэскэй» муннуктаах балаҕаннары туттар буолбуттар (101).

Эрнст Александрович суруйарынан, Бүлүү уокуругар «ньиэмиэскэй» муннуктаах тутуулар суохтарын ыйар, ол оннугар «бэрбээкэй балаҕаны» тутталлар эбит (101).