Сабақтың тақырыбы: Әр түрлі түр популяцияларының өзара әрекеттесуі(9сынып)

Әр түрлі түр популяцияларының өзара әрекеттесуі

Бәсекелестік-Бір немесе бірнеше түрге жататын организмдер тіршілік ресурстары үшін өзара бәсекелестікке  түсуін айтады.

Ч.Дарвин түр ішіндегі бәсекелестікті тіршілік үшін күрестің Маңызды әрі жоғары формасы ретінде бағалаған. Бүл көрініс өсімдіктер мен жануарлар арасында жиі байкдлады. Мысалға, Кәдімгі шыршалардың өздігінен сиреуін немесе кұмырсқалардың қырылып, өз популяциясын реттеуін келтіруге болады.

Түраралық бәсекелестік әр түрге жататын түрлер арасында болады. Ол бірде айкын байқалса, кейде анык көрінбейді. Сондықтан орыс биологі Г.Ф.Гаузенің зерттеулері бойынша екі түрге жататын популяциялар еш уакытта бір жерде тіршілік ете алмайды. Оньщ біреуі белсенді түр ретінде басымдылық көрсетіп, екіншісін ығыстырады немесе жойып жібереді. Бұл, әрине, қоректік ресурсқа тәуелді болған жағдайда іске асады.

Кейбір жагдайда қоректік факторларға ғана емес, басқа да (мінез-кұлык, мекен ететін ортасы үшін күрес, т.б.) ресурстарга байланысты бәсекелестік тууы мүмкін.

Жыртқыштық-Түрлер арасындағы  байланыстың кең таралған, ең жоғары формасы.

Ол кейде корек, мекен ететін орта, т.б. ресурстар үшін даралардың бірін-бірі өлтіруі, кууы, жеуі аркылы керініс береді.

Жыртқыштык тіршілік ету организмдер үшін оңайға түспейді. Ол үпгін — жырткыш алдымен жемтігін іздеп табуы кажет. Ал жемтік ез кезегінде жауынан корғану бейімше немесе жоғары бейімделупшгік касиетке ие болады. Бүл күбылыстар ғасырлар бойы дамып, организмде морфологиялык, физиологияльщ, биохи-миялык, т.б. өзгерістер пайда болуы мүмкін.

Паразитизм-Бір түр өкілінің екінші бір түр өкілін тіршілік ортасы немесе қорегі ретінде  пайдалану арқылы тіршілік етуі.

Паразиттік күбылыс организмдер арасында корек үшін тікелей жанасу аркылы бірте-бірте пайда болтан. Бүл процесс, әсіресе, вирус, бактерия, саңыраукүлак, карапайымдылар, күрттар арасында жиі кездеседі. Сол сиякты осімдік пен өсімдік, жануар мен жануар жене өсімдік пен жануар арасындағы паразиттік күбылыс та жаксы дамыған