8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 7. XVIII  ғасырдың ортасындағы Қазақстан.

                                          § 8. Қазақ-қалмақ қатынастары  

Сабақтың мақсаты:

·         Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін Кіші жүзде қалыптасқан жайдайды түсіндіру, әскери-қорғаныстық бекіністердің салына бастауы жөнінде әңгімелей отырып, Ресейдің Қазақстандағы отаршылдық саясатын ашып көрсету, оқушылардың назарын қазақ-қалмақ қарым-қатынастарына аудары;

·         Құжаттармен, картамен жұмыс жасау тәсілдерін жетілдіру, саяси қайраткерлердің

·         қызметіне талдау жасау және баға беру арқылы оқушылардың логикалық ой-өрісін жетілдіру, танымдық қызығушылықтарын дамыту;

·         Халық тарихына құрметпен қарауға, достыққа, бір-бірін түсіне білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: Қазақ-башқұрт қарым-қатынастар спецификасы, әскери-қорғаныстық бекіністер салу, «Шаңды жорық», қазақ-қалмақ қатынастары.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу
3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

1. Әбілқайыр хан неліктен Ресейден көмек сұрауға мәжбүр болды?
2. Кіші жүздің Ресей құрамына кіруіне байланысты қалыптасқан негізгі оқиғаларды әңгімелеңдер.
3. XVIII ғасырдағы Қазақ хандығының саяси, экономикалық, мәдени өміріне бодандық қалай әсер етті?
4. Хронологиялық диктант

Жаңа  тақырыпты оқытудың  жоспары:

1. Әбілқайыр хан қаза тапқаннан кейін Кіші жүздегі жағдай.
2. Қазақ-башқұрт қатынастарының ерекшеліктері
3. Шекара аймақтарында әскери бекініс шептерінің салынуы.
4. Қазақ-қалмақ қатынастары
5. «Шаңды жорық». Қазақтардың қалмақтарды жеңуінің тарихи маңызы.

Үй тапсырмасын   бірден Әбілқайыр қаза тапқаннан кейінгі Кіші жүздің жағдайын талқылауды бастаймын:

Кіші жүз

Экономикалық жағдай

Саяси жағдай

  Орта жүздің шекара аудандарында жер дауының онан әрі шиеленісуі. (Патша үкіметі қазақ жерін ашық басып ала бастады:

А) шекара аудандарында әскери бекіністер тұрғызу;

Ә) 1755 ж. патша үкіметі Орта жүз қазақтарына Ертістен өтуге тыйым салды;

Б) 1765 ж. Он шақырымдық белдеу межеленді.

В) Қазақстарға орыс бекіністеріне 30 шақырымға дейін жақындауға тыйым салынды.

• 10 шілде, 1749ж. Ресей үкіметі ресми түрде Нұралыны Кіші жүз ханы етіп бекітті. Оған жылына 600 сом жалақы тағайындалды. (Бірақ Кіші жүз тәуелсіз екі бөлікке бөлінді. Солтүстік-батыс бөлігін Нұралы, ал оңтүстік-шығысын Батыр биледі.)
• Қазақ-башқұрт жанжалдары;
• Жоңғарлардың Қазақстан аумағына әскери жорығы;
• Осы жағдайға байланысты Ресей ұстанымы:

А) қазақстанр мен башқұрттардың Ресейге қарсы күресте бірігіп кетпеуі үшін араларына от салу, ол үшін кез-келген қолайлы сәтті пайдалану.

  Осыдан кейін оқушыларды қазақстардың башқұрттармен және қалмақтармен қарым-қатынастарының ерекшеліктерімен таныстыра отырып, Қазақстан тарихы хронологиясындағы материалдар негізінде  салыстырмалы кесте жасау, сол арқылы оқушылардың салыстырмалы  талдау жасау, тақырыптағы әр түрлі деректерді пайдалана отырып қорытынды шығаруын дамыту.

Қазақ-башқұрт қатынастыры

(Башқұртстан)

Қазақ-қалмақ қатынастары (Еділдегі Қалмақ хандығы)

Осы халықтар арасындағы  қатынастарға байланысты Ресейдің ұстанымы (құжаттарды пайдалану)

Қазақстанның солтүстік-шығысында XVIII ғ-дың 30-40 жылдарында әскери бекіністер салу мәселелерін қарастырғанда картамен жұмыс жасау пайдалы:

·         Салынған бекіністердің аты мен салыну себебі

·         Орналасқан жері

·         Алып жатқан аумағы

·         Маңызы

   Жүргізілген жұмыстарды қорытындылай келе, Ресейдің жер мәселесі жөніндегі орталық саясатын ашып, оқушылардың логикалық ойлау жүйесін дамыту үшін төмендегі тапсырманы беремін

Тапсырма: Оқулықтағы тақырып пен Қазхақстан тарихы хрестоматиясындағы материалдарға сүйене отырып және картаны пайдалану арқылы патша үкіметінің Қазақстандағы жер саясатының отаршылдық мәнін ашатын мысалдар келтіру. (Берілетін жауап үлгілері: Қазсқстанның тәуелділігінің күшеюі; қазақ әскерінің құрылуы, жайылымдарды тартып алып, әскери тірек базаларын салу, жергілікте қазақ руларын жайылымдық жерлерден біртіндеп ығыстыру және босаған жерлерге казактарды қоныстандыру, жергілікті ақсүйектердің саяси ықпалын әлсірету, олардың жерін тартып алу, т.б.)

Сабақты бекіту:

Оқулықтың 55-56 беттеріндегі құжатпен жұмыс ( Добромыслов А.И. Торғай облысы. Тарихи очерк. Орынбор. 1901, 149-150-беттер)

Тапсырмалар: Құжатты оқи отырып, сұрақтарға жауап беріңдер.

Ø  Қазақ-қалмақ қатынастарының қандай ерекшеліктері бар?

Ø  Патша үкіметі неліктен қалмақтардың Жоңғарияға көшуіне қарсы болды?

Ø  Ресей қалмақтарға қарсы қандай шаралар қолданды?

Ø  Қазақстардың Еділ қалмақтарыны талқандауда негізгі рөл атқарғанын қалай түсіндіресіңдер?

Шаруашылығы

Киіз үй жабдықтары

тілдері

Діні

Ортақ белгілер: рухани және материалдық негізде

Қазақтар

Башқұрттар

Қалмақтар

Ø  Қазақтардың қалмақтарды талқандауының қандай тарихи маңызы бар?

Үйге тапсырма: Кестені толтырыңдар.