Атырау облысы Қызылқоға ауданы Тасшағыл орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі

Пәні:Қазақ тілі

Тақырыбы: Зат есімнің септелуі

Мақсаты: 1.Оқушыларға зат есімнің септелуі туралы түсінік беру,септік жалғауларымен

таныстыру,олардың сұрақтарын меңгерту;

2.а)Ойындар арқылы пәнге қызығушылығын арттыру,білімділігін дамыту;

ә)Жеті септіктің сұрақтарын,жалғауларын ажырата білуге дағдыландырып,

есте сақтау қабілетін жетілдіру;

б)Шығармашылық қабілетін шыңдау,сауатты жазуға баулу;

3.Сауаттылыққа, білімділікке,ұжымдастыққа,шапшаңдыққа тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдері: ойын,көрнекілік,ізденушілік,түсіндіру,сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: интерактивті тақта,ұялы телефон,шырша,шырша ойыншықтары,

Түрі: жаңа білімді игерту

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру

Психологиялық көңіл-күй.

...Телефон шылдыры..

-Сәлеметсіздер ме ,балалар!

-Сіздер қандай мереке келе жатқанын білесіздер ме?

-(Жаңа жыл мерекесі)

-Олай болса, сіздерге Аяз Ата мен Ақшақардың жолға шыққанын хабардар еткім келеді.

-Жақсы жаңалықты естідіңдер ғой,балалар!

-Олай болса,балалар,біздер шырша безендірмейміз бе?Ендеше не тұрыс,сабаққа жақсы белсенділік танытқан оқушылар шыршаны ойыншықтармен безендірі алады.Олай болса бар білімімізді салайық! Іске сәт,оқушылар!

2.Өтілген сабақты қорытындылау.

А)Жазба жұмысының қорытындысы.

Оқушылардың жазба жұмысының қорытындысын таблицаға түсіріп көрсету;

Слайд

Ә) «Ойыншықты қағып ал,жауабын тез тауып ал!» ойыны

1.Зат есім дегеніміз не,сұрақтары?

2.Зат есім тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

3.Негізгі зат есім дегеніміз не?

4.Туынды зат есім дегеніміз не?

5.Жалпы есім дегеніміз не? Мысалы:

6.Жалқы есім дегеніміз не? Мысалы:

Б) Қызығушылықты ояту! Осы суреттердің бірінші әріпін құрастыру арқылы бүгінгі сабағымыздың тақырыбын тауын аламыз

ң

4.Жаңа сабақ.

а) Тақтада:

24желтоқсан

Зат есімнің септелуі

ә)Жағдаят туғызу.

-Ертеде бір ақыл айтып,жол көрсетіп отыратын дана қария болыпты.Ауыл адамдары ол қариядан білмегенін сұрап,ақыл-кеңес алып отырыпты.Сол қарияға бір күні Септік деген кедей келіп,баласын болмай жүргенін айтыпты. Ал қария «үш күннен соң түс көресің,жеті мүшеңе жеті құт берем» дейді.Жеті құт дегені жеті перзент екен.Көп ұзамай Септік деген кедей жеті ұлды болып ,енді балаларына қандай ат қоятынын білмей қарияға тағы келеді.

Сонда қария:

-Тұңғышыңның атын Атау деп қой атағы шығып,даңқы жер жарсын.Одан кейінгісін Ілік деп қой,інілерін ілестіріп,қиындықты жеңе білсін.Содан кейінгісін Барыс қой,барыстай ер жүрек болсын,одан кейінгісін Табыс қой,оқу білім алып ,іздегенін тауып мол табысқа кенелсін.Одан кейінгі баланы Жатыс қой,еңбек етуден жатсынбасын,одан кейінгі баланы Шығыс қой,күніміз шығыстан болсын,Соңғы баланы Көмектес деп қой ағаларының көмекшісі болсын ,-деген екен.

Слайд

С

Е

П

Т

І

К

Атау

Ілік

Барыс

Табыс

Жатыс

Шығыс

Көмектес

Ә)Жадыңда ұста! Түсіндіру

Септіктердің аты

Сұрақтары

Жалғаулары

Атау

Кім? Не?

• - - -

Ілік

Кімнің? Ненің?

-ның,-нің,-дың,-дің,-тың,тің

Барыс

Кімге? Неге?

-ға,-ге,-қа,-ке

Табыс

Кімді? Нені?

-ны,-ні,-ды,-ді,-ты,-ті

Жатыс

Кімде?,неде?

-да,-де,-та,-те

Шығыс

Кімнен?,Неден?

-нан,-нен,-дан,-ден,-тан,-тен

Көмектес

Кіммен?Немен?

-мен,-бен,-пен

Б)Есіңе сақта!

Сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстыру үшін жалғанатын жалғауларды

септік жалғаулары деп атаймыз.

Қазақ тілінде 7 септік бар:Атау,ілік,барыс,табыс,жатыс,шығыс,көмектес.

Зат есімнің септік жалғаулары арқылы өзгеруін зат есімнің септелуі деп атаймыз.

Мысалы: алманың, ағаға, атпен,т.б

5.Оқулықпен жұмыс. 7-жаттығу

Мәтінді түсініп оқы.

Қолғанат

Әке-шешесі ерте тұрып,жұмысқа кеткенде,кішкентай Ержанға ие болып,үйде Сәуле қалатын.

Бірде Сәуле:

-Тұрмасаң жата бер,мен кеттім,-деп үйден шыққандай болды.

Ержан:

-Тіліңді аламын,тастап кетпеші,қорқамын!-деп Сәулені құшақтап жалынып жылады.

Қолғанат-дегенді қалай түсінесіңдер?

Сәуле,Сәулені қай септікте тұр?

6. а)Көркем жазу 8-жаттығу

(Не?)-шөлге өте төзімді әрі жүйрік,есті жануар.(Нені?) «киік» деп те атайды.Олар сағатына 60-70 шақырым жылдамдықпен ұзақ жүгіретін көрінеді.

(Ненің?) қорегі-өсімдіктер.Күз айларында, көк шөптің қоры мол болса да,жусанмен қоректенеді.Себебі,оның құрамында іштегі зиянды құрттарды жоятын заттар бар.Міне,киіктердің өзін-өзі емдеуі-табиғаттың оларға берген тамаша қасиеті.

Тұлғасі ірі,қойға ұқсас шөлге төзімді,жүйрік

Мүйізі мен тұяғынан дәрі жасайды Қызыл кітапқа енген

80-түрлі өсімдікпен қоректенеді,жылына 1рет төлдейді

ә)Есіңе сақта!

Ақбөкен, киік– жұптұяқтылар отрядының бөкендер туысына жататын, тұлғасы ірі, қойға ұқсас, дөңес тұмсықты, күйіс қайыратын түз жануары, Ақбөкен жұп тұяқты жануарлардың ішіндегі ең өсімталы, жылына бір рет төлдейді.

Жаппай төлдеуі мамырдың 1-жартысында өтеді. Бұл кезде күн салқындап, жауын-шашын көп болады да, оны қазақ халқы «Құралайдың салқыны» деп атайды. Көбіне егізден, кейде 3 лақ та туады. Ақбөкендер өсімдіктердің 80-нен астам түрімен қоректенеді. Олардың басты жауы – қасқыр, ал жас төлдеріне бүркіт, дала қыраны мен қарақұстар да шабуыл жасайды. Оның мүйізінен пантокрин дәрісі алынады, тұяғын күйдіріп, одан алынған күлді денедегі теміреткіге жағады, сусамыр ауруына шалдыққандарды емдеу үшін пайдаланады.[2] Киікті қазақ киелі жануар деп есептейді. Ел арасында оларды атқан адам бақытсыздыққа ұшырайды деген сенім

Енесі алғашқы сағаттарда лақтарын емізген соң, біршама қашықтыққа ұзап, алыстан бақылап жүреді. Егер жыртқыштар пайда болып, қауіп төне қалса, лақтарының маңынан аулаққа қашып, ол жерден алып кетуге тырысады.

Үкiмет ақбөкендердi 2006 жылы «Қызыл кiтапқа» ендiрдi. Және сол жылы жан-жануарларды қорғау мақсатында бюджеттен 200 миллион қаржы бөлдi. Ал үстiмiздегi жылы бұл қаржыны 270 миллионға жеткiзiп отыр. Әрине бұл игi шаралар қолға кеш алынып отыр. Дегенмен «Ештен кеш жақсы» деген емес пе? Өсiмтал жануар күтiмi көп, қорғауы жақсы болса, санаулы жылдардан соң саны қайта көбейiп, әлi-ақ даламыздың сәнiн келтiрер

7.Тақтамен жұмыс. 10-жаттығу

Атау септік кім? ата не? шеңбер

Ілік септік кімнің? атаның ненің? шеңбердің

Барыс септік кімге? атаға неге?шеңберге

Табыс септік кімді? атаны нені? шеңберді

Жатыс септік кімде? атада неде? шеңберде

Шығыс септік кімнен? атадан неден? шеңберден

Көмектес септік кіммен? атамен немен? шеңбермен

8.Сергіту сәті

Оқушылар өздерінің Аяз атаға, ақшақарға арнап шығарған өлеңдерін оқиды.

9.Шығармашылық тапсырма

1 топ. «Адасқан септіктер»

Өз орнына орналастыру керек: І, Т, К , А , Б, Ж, Ш

2-топ. «Суретті сөйлету» Сөйлемнің ішінен септеліп тұрған сөзді табу.

3-топ. Шырша, Аяз ата сөздерін септе.

10.Қорытынды

а)Ой қорыту

Септік

Ілік

Атау Барыс

Көмектес Табыс

Шығыс Жатыс

ә).Ойын: «Көбелектерді өз гүліне қондыр» Сәйкестендіру арқылы орындаймыз

11.Үйге тапсырма 11-жаттығу

12.Бағалау