Сабақтың тақырыбы:

ХҮІІІ-ХІХғРесейдің Қазақстандағы әкімшілік реформалары.1822-24ж Жарғы

Сабақтың мақсаты

Ресейдің отарлаудың ерекшеліктері жайында оқып түсінеді.

Оқып үйренудің нәтижесінде

Ресей үкіметінің ХҮІІІ-ХХғ Қазақстандағы отарлау саясаты және оның ерекшеліктері мен белгілері жайында білді.

Тілдік мақсаттар

Пәндік  лексика және терминология:

«Жарым патша»

Ресейдің ХҮІІІ ғ І ширегіндегі  шығыстағы жағдайы (оқылым дағдысы)

Сыныпта талқылау жүргізеді (айтылым және тыңдалым дағдысы)

Үйрену мақсатында бағаны қоса бағалау

Табыс критерий арқылы оқушыны үнемі бағалау.  

1.Тақырыптың мазмұнды баяндауына қарай бағалау;

2.Зерттеудегі өзіндік үлесін бағалау;

3.Тақырыптың   нәтижесіннің нақтылығына қарай бағалау:

4. Тест сұрақтарға жауап беруіне қарай бағалау.

Негізгі дерек көздері

Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, М.Қойгелдиев. Қазақстан тарих. Х сын Алматы «Мектеп»2014ж.§55 (310-315 беттер)

.

Ресурстар

 Ашық тест,  кестелер

Әдіс-тәсілдер

Бетпе-бет , ашық тест

Алдыңғы білім

Қазақстанның Ресейге қосылуіының аяқталуы .Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, М.Қойгелдиев. Қазақстан тарих. Х сын Алматы «Мектеп»2014ж.

                                                                              Жоспар

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Қызығу

шылықты ояту

10 мин

І.Оқушылармен амандасу. Жұптық жұмыс.

«Бетпе-бет студиясы» Жұптық жұмыс.

Мақсаты: Оқушылар үйге берілген тапсырманы үйрету барысында жүргізіледі. Айтылым әрекеті. Шарты:оқушыдар бір-бірімен қарсы отырып, сағат тілімен ауысып,  бір-бірімен 1минуттың ішінде сұрақ қояды, өтілген тақырып көлемінде ой бөліседі. (Диалогтық оқыту)

Оқушылар үйге берілген тапсырманы бетпе-бет студиясы әдісі арқылы жауап беріледі.

ІІ. Ашық сұрақтар (қосымша №1) Жеке жұмыс.

Ø  Кіші жүздің Ресей империясы құрамына кіруі.

1. 1717 жылы І Петрге мәңгілік бейбітшілік пен келісімде болуға ұсыныс грамотасын жіберген хан: Қайып.
2. XVIII ғасырдың бірінші ширегінде Ресей Қазақ хандығымен кең байланыс жасауға ұмтылды: Солтүстік соғыста Швецияны жеңгеннен кейін.
3. XVIII ғасырдың бірінші жартысында қазақтардың Ресейге қосылуын ұйымдастырушы: Әбілқайыр хан.
4. Әбілқайыр ханның өмір сүрген жылдары: 1680-1748 жж.
5. Әбілқайыр ханның Ресей құрамына кірудегі ең басты мақсаты: Ресеймен сенімді байланыс орнатып, бар күшті ойраттарға қарсы жұмылдыру.

v  Петербург билеушілеріне арқа сүйеп, Қазақстандағы өз қарсыластарын сағын сындыру.

• 1730 жылы Кіші жүздің ықпалды билері Әбілқайырға Жоңғарияға қарсы Ресеймен әскери одақ құруды жүктеді.

1. Кіші жүз ханы Әбілқайырдың жұмсауымен қазақтардың Ресейге қосылуы туралы келісім жүргізген елшілер: Сейітқұл Қойдағұлұлы, Құтлымбет Қоштайұлы.
2. Кіші жүзді Ресейдің қол астына алу ұсынысын қабылдаған патша: Анна Иоанновна.
3. Әбілқайыр ханның Кіші жүзді Ресей империясының құрамына қабылдау туралы ұсыныспен жіберген елшілерін Анна Иоанновна қабыл алды: 1731 жылы ақпан айының 19-ы.
4. Қазақстанның Ресейге қосылуының басталған жылы: 1731 жылы.
5. Қазақтардан ант алуға Ресейдің орыс елшілігінен басқарып келген сыртқы істер коллегиясының тілмашы, қабылетті елші: А.И.Тевкелев.
6. 1731 жылы қазан айында Әбілқайырды қолдап, Ресейдің қол астына кіруге ант берген Кіші жүз старшындарының саны: 29 старшын.

v  Кіші жүз «ақсүйектерінің» өзара қырқысын шебер пайдаланған патша үкіметі әкімшілік және саяси шаралармен Қазақстанның батыс аудандарын отарлауды жеделдетті.

1. 1734 жылы Ресейде құрылған «қырғыз-қайсақ» экспедициясының жетекшісі, Сенаттың бас хатшысы: И.К.Кириллов.

v  Экспедицияның негізгі мақсаты: Ор бойында бекініс тұрғызу, табиғат байлықтарын игеру, Орта Азия хандықтарымен керуен саудасын кеңейту, Сырдария бойында қала тұрғызып, біртіндеп өзен флотилиясын ұйымдастыру.

1. 1735 жылы Қазақстанның солтүстігінде Ор өзені бойында салынған бекініс: Ор.
2. Башқұрттардың көтерілісін басуға патша үкіметі Кіші жүз жасақтарын пайдаланды: 1735-1737 жылдары.
3. 1735 жылы Башқұртстанда болған патша үкіметінің отарлау саясатына қарсы азаттық күреске қатысқандарды жазалау кезінде Қазақстанға қашқан башқұрттардың саны: 50000.
4. 1738 жылы тамыз айында Орынборда қазақ сұлтандарының съезін шақырған Орынбор комиссиясының басшысы: В.Н.Татищев.

• Патша үкіметі қазақтарды өз шеңгелінде мейілінше қысып ұстауға тырысу себебі: 1740 жылғы башқұрт халқының екінші көтерілісі.

1. Орта жүздің билеушілері Абылай сұлтан мен Әбілмәмбет хан Ресейге ант берді: 1740 жылы.

v  Олардың мақсаты Ресеймен жақындасып, Орта жүзге қарсы жоңғар шабуылдарын әлсірету.

1. 1740 жылы Кіші Жүздің шекарасына қауіп төндірген: Парсы әміршісі Нәдір шах.
2. Өзінің зардабы жағынан «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламадан» кем түспейтін Жоңғар қонтайшысы Қалдан-Сереннің шапқынышылықтары болған жылдар: 1741-1742 жыл.
3. 1741 жылы жоңғарлардың тұтқиыл шабуылы салдарынан тұтқынға түскен саяси тұлға: Абылай.
4. 1742 жылы 20 мамырда Ресей Сенатының қабылдаған Жарлығы: Қазақтарды және шекаралық өңірдегі бекіністерді қорғау туралы.
5. 1742 жылы қыркүйектің 2-сінде Қалдан-Серенге хат жолдап, Ресейдің қарамағындағы қазақтарға қысымды тоқтатуды талап еткен Орынбор комиссиясының төрағасы: И.Н.Неплюев.
6. Орынбор қаласының негізі қаланды: 1743 ж.

v  И.И.Неплюев 1735 жылы негізі қаланған Орск қалашығын жаңа жерге көшірді.

1. 1747 жылы Нәдір шах өлгеннен кейін Хиуа тағына отырған: Батыр сұлтанның ұлы Қайып сұлтан.
2. 1747 жылы Нәдір шахтың өлтірілуінен соң  Әбілқайырдың Хиуа өңіріндегі әсерін әлсіреткен жағдай: Хиуа тағына Қайыптың сайлануы
3. Әбілқайырды 1748 жылы өлтірген: Барақ сұлтан.

1.       

Мағы

наны тану

 

І. Әңгімеге негізделген сабақ.(сыныппен әңгімені оқыта отырып талқылауға бағытталған әдіс).

ІІ. Мақсат: жаңа сабақты оқушымен мұғалімнің сыныпта талдау, мұғалімнің  ашық сұрақты қоя отырып өрбітуі.

ХҮІІІғ алғашқы жылдарындағы Ресейдің шығыстағы саясаты. туралы шағын топ саяхат жасау жұмысы тапсырылады. Барлық топ тақырыпты оқып түгел танысып шығады.

Ітоп- ХҮІІІғ соңындағы саяси жағдай

ІІ топ- Орта жүз және Кіші Жүзде хандық биліктің жойылуы

ІІІ топ- 1824ж «Орынбор қазақтары жөніндегі жарғы»

 

Тақырыпты оқушылардьң меңгеруiн жеңiлдету үшiн   әрбiр тақырыпшаны тiрек-сызба арқылы түciн­дiре білу.

Күтілетін нәтиже:Әpi қарай оқушылардьң тарихи танымдьқ, ойлау, талдау, iздену қабiлеттерiн дамыту өзiндiк жұмыстар жасап, өз шешімдерін айту.

1.      Оқушыдан тақырып көлемінде сұрау

2.      8,9 сынып материалдарымен байланыстыра отырып түсіндіру.

3.      Оқушылар оқыған тақырыптың негізгі идеясына тоқталу.

4.      Мұғалім мен оқушылар арасында сұрақ-жауап қатынасы арқылы тақырыпты толықтыру.Ойларын толық айтып, тарихи тілде түсіндіріледі.

5.      Терминдермен жұмыс жасалынды..

6.      Оқушылар оқыған тақырыптың негізгі идеясына тоқталу.

7.      Мұғалім мен оқушылар арасында сұрақ-жауап қатынасы арқылы тақырыпты толықтыру.

8.      Оқушының өзі қорытынды сөзі мен жеткізу.

                                                        

                                               Орта жүзде хандық биліктің жойылуы

Сібір

 

 

Батыс билігі                                                                                     Шығыс билігі

 

 

        Тобыл                       Омбы                        Томск

        облысы                    обл                           облысы

 

Сібір қырғыздары облысы

 

 

Округ 15-20 болыстан тұрды

 

 

Болыстар 10-12  ауылдан тұрды

 

 

Ауыл 50-70 шаңырақтан тұрды

 

 

1822 жылғы  «Сібір қырғыздары туралы Жарғы» негізіндегі әкімшілік жүйе

 

Орта жүз Сібір қазақтарының облысы сыртқы округке бөлінді

Қарғалы

Көкшетау

Баянауыл

Аягөз

Ақмола

Үшбұлақ

Аманқарағай

Көкпекті

Құсмұрын

(Атбасар)

Алатау

Зайсан

 

Округті округтік приказ басқарады. Округтік приказдың басында аға сұлтан отырады. 2 жергілікті халық өкілі мен 2 ресейлік кеңесші енді. Аға сұлтандар3 жылға сайланып қойылды.

 

 

Болысты болыстық сұлтандар басқарды

 

 

Ауылды ауыл старшындары  басқарды. Олар үш жыл сайын сайланып отырды.

 

 

                                       1824жылғы «Орынбор қазақтары жөніндегі жарғы»

Орынбор шекара комиссиясы

 

 

Кіші жүз үш бөлікке бөлінді. Орынбор генерал-губернаторы әрбір бөлікті басқару үшін басқарушы сұлтан тағайындады.

 

 

Басты билік

Орта билік

  Шығыс билік

 

 

 

1831 ж. Дистанциялық (бекінісаралық)басқару енгізілді. Дистанцияны тағайындалған бастық биледі. Ол билеуші сұлтанға бағынды. ХІХғ ортасында 54 дистанция ашылды.

 

 

Ауылдарды ауыл старшындары басқарды

 

 

 

Ой толғаныс

Бекіту сұрақтары

Ø  «Сібір қазақтары туралы Жарғы»

1. 1781 жылы Абылай хан қайтыс болғаннан кейін Орта жүздің тағына отырғызылған: Уәли.
2. Орта жүзге Уәли ханға қосарлап екінші хан етіп тағайындалған: Бөкей 1815 жылы.
3. Орта жүздің соңғы ханы: Уәли.
4. 1817 жылы Бөкей, 1819 жылы Уәли қайтыс болғаннан кейін патша үкіметінің Орта жүзде басқару жүйесін өзгерту туралы шешімі: Хандық басқару жүйесін жою.
5. «Сібір қазақтарының Жарғысы» қабылданды: 1822 жылы.
6. 1822 жылғы «Сібір қазақтары Жарғысының» авторы: Сібір генерал-губернаторы М.М. Сперанский.
7. «Сібір қазақтары туралы Жарғының» дайындалуына белсене қатысқан болашақ желтоқсаншы: Г.С. Батеньков.
8. 1822 жылғы «Сібір қазақтарының Жарғысының» басты мақсаты: Қазақстанның солтүстік-шығыс өңірін әкімшілік, сот, саяси жағынан басқаруды өзгерту.
9. 1822 жылғы Ереже бойынша Орта жүз аумағының атауы: «Сібір қазақтарының облысы».
10. 1822 жылғы Ереже бойынша Орта жүз территориясы (сонымен қатар Омбы, Тобыл, Том облыстары) құрамына кірген генерал-губернаторлық: Батыс Сібір генера