Cабақтың тақырыбы: Етістіктің  райларын қайталау

Сабақтың мақсаты: 1) оқуылардың етістіктің рай категориясы туралы алған білімдерін бекіту,тұжырымдау,теориялық білімін практикамен ұштастыру; 2) ойлау,қабылдау қабілеттерін жетілдіру,шығармашылық қабілеттерін дамыту; 3) орындалатын жұмыстар арқылы отансүйгіштікке,аналарды қадірлеуге,мәдениеттілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жарыс сабағы.

Әдісі: сұрақ-жауап,топпен жұмыс,шығармашылық жұмыстар,деңгейлік тапсырмалар.

Көрнекілігі:  семантикалық карталар,оқулық,схемалар,топ аттары,мақалдар жазылған таблицалар,перфокарталар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,орыс тілі.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру.

ІІ.Өткен тақырыпты қайталау.

 - Балалар,біз сіздермен етістіктің райларын қайталаймыз.Сендердің білімдеріңді тексеремін.Бірнеше тапсырма түрін орындайсыңдар.Сабақты бастамас бұрын 2 топқа бөлініп алайық.Ол үшін мына мақалдардың мәнін ашып алайық.

1.Отан үшін отқа түс, күймейсің.

2.Жүзден жүйрік,мыңнан тұлпар.

  Бірінші мақал Отан туралы,екіншісі тұлпар туралы екен.Ендеше топтың аттары – «Отан» және «Тұлпар».

Сайысымызды бастаймыз.

ІІІ.Ең алдымен «Біліміңді байқап көр» сайысы (теориялық білімін тексеру).

1.Етістіктің райлары дегеніміз не?

2.Етістіктің райлары мен шақтарының арасында қандай ұқсастық пен өзгешелік бар?

3.Етістік райларының қандай түрлері бар?

4.Ашық рай нені білдіреді,қалай жасалады?

5.Бұйрық рай дегеніміз не,қалай жасалады?

6.Шартты рай дегеніміз не,қалай жасалады?

7.Қалау рай дегеніміз не?

8.Қалау райдың қандай жасалу жолдары бар?

IV.Оқулықпен жұмыс (тақтада және дәптерде орындау).

  Тақтаға әр топтан оқушыларды кезек-кезек шығарып,етістіктердің шағын анықтату.

Болатын – ашық рай,ауыспалы өткен шақ.

Көрінеді – ашық рай,ауыспалы өткен шақ.

V.Мәнерлеп оқу. «Поэзия минуты».

  Фариза Оңғарсынованың ана тақырыбындағы өлеңін (179-жаттығу) оқушыларға мәнерлеп оқыту.

Өлең кім туралы?Авторы кім?

Ақынның басқа қандай өлеңдерін білеміз?

Өлеңнен бұйрық рай,қалау рай,ашық райда тұрған етістіктерді табыңыздар.

Ашық райдағы етістіктердің қай шақта тұрғанын талдаңыздар.

Бұйрық рай: тыңда.

Қалау рай:салғың келеді,айтқың келеді.

Ашық рай: еккен,түлеткен,күл еткен,тұрған,сарқылмайтын (бұрынғы өткен шақ).

VI.Салыстыру. «Венн диаграммасы»

Қалау рай мен ашық райды салыстыру

-ғы, -гі, -қы, -кі+кел                                                                                                   үш жақтың бірінде

-са, -се+игі еді                                                             етістік райлары                     қолданылады,

-ғай, -гей, -қай, -кей                                                                                                   сөйлеушінің

                                                                                                                                     шындыққа қатысын білдіреді

 

Бұйрық рай мен шартты райды салыстыру

Іс-әрекеттің орындалуын                                                                                          қимылдың,іс-әрекеттің

талап ету мағынасын                                                етістік райлары                      болу-болмау мүмкіндігінің

білдіреді,көбінесе ІІ жақ                                                                                           шартын білдіреді, -са, -се

                                                                                                                                   жұрнақтары арқылы жасалады

VII. Әр райға қатысты мақал-мәтел,нақыл сөздер жарысы.

 Адамды түсіне қарап таныма,ісіне қарап таны.

 Не ексең,соны орарсың.

 Мезгілі жетсе,мұз ерір.

 Көп іздеген адам көмбенің үстінен шығар.

 Бай болсаң,халқыңа пайдаң тисе игі еді,

 Батыр болсаң,жауыңа найзаң тисе игі еді.

 

VIII. Деңгейлік тапсырмалар

1-деңгей.Ойлан,тап. «Сәйкестік тесті»

Ойнады                                         Тұйық етістік

Бара жатыр                                есімше

Сұраған                                        өткен шақ

 

 

2-деңгей «Кім жылдам?» Семантикалық карталарды толтыру.

 

Етістік

Ашық рай

Қалау рай

Бұйрық рай

Шартты рай

Оқы

 

 

 

 

Жаз

 

 

 

 

Тыңда

 

 

 

 

Бар

 

 

 

 

Секір

 

 

 

 

Күре

 

 

 

 

Тоқта

 

 

 

 

Сұра

 

 

 

 

Айт

 

 

 

 

3-деңгей.Шығармашылық жұмыс.

а) Сөйлем мүшесін талдау.

  Шәкәрім Стамбулда болған еді.Үйдің төңірегі қобырап жатыр.Жақсы жаныңа жолдас болар.Екеуінің әңгімеі аяқталмай қалды.

ә) Мақалдардағы етістік райларын анықта.

1.Отан үшін отқа түс,күймейсің.

2.Мың жүйрік арасында бір тұлпар шығады алға.

Түс – бұйрық рай, ІІ жақ,жекеше,қалыпты.

Шығады – ашық рай,ауыспалы осы шақ,ІІІ жақ.

 

Е

м

е

н

 

А

т

а

 

Б

і

л

е

з

і

к

 

 

С

ә

у

к

е

л

е

 

Т

а

р

и

х

 

 

І

л

и

я

с

 

 

К

і

л

т

 

                   

4-деңгей. «Тез тап». а) Сөзжұмбақ шешу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Ағааш түрі

2.Әкеңнің әкесі

3.Ұлттық әшекей бұйым

4.Қалыңдықтың бас киімі

5.Пәннің аты

6.Көрнекті ақын

7.Есікті ашатын құрал.

ә) Семантикалық картаны толтыру.Өздік жұмыс.

 

Мысалдар

Нақ осы шақ

Ауыспалы

келер шақ

Болжалды

келер шақ

Мақсатты келер шақ

Ауыспалы келер шақ

Бұрынғы өткен шақ

Жедел өткен шақ

Ауыспалы өткен шақ

1

Мен

барғанмын

 

 

 

 

 

   +

 

 

 

Сабақты бекіту. «Топтастыру»

 - Бүгінгі сабақта нені қайталадық? Етістік райларының неше түрі бар?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Оқушылардың білімдерін бағалау.

 

Үйге тапсырма:  180-жаттығу. «Бақыт» тақырыбына ойтолғау жазып келу.