Сабақтың тақырыбы:

§47. Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар.

Сабақтың мақсаты

Елдің әлеуметтік-экономикалық өмірін қайта құру бағытын түсіндіруді оқып үйренеді.

Оқып үйренудің нәтижесінде

Елдің әлеуметтік-экономикалық өмірін қайта құру бағытын түсіндіріп бере алады.

Тілдік мақсаттар

Пәндік  лексика және терминология:

Реабилитация. Постсоциалистік. Пикет  т.б.

 §47. Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар. оқылым дағдысы)

Сыныпта талқылау жүргізеді (айтылым және тыңдалым дағдысы)

Үйрену мақсатында бағаны қоса бағалау

Табыс критерий арқылы оқушыны үнемі бағалау.  

1.Тақырыптың мазмұнды баяндауына қарай бағалау;

2.Зерттеудегі өзіндік үлесін бағалау;

3.Тақырыптың   нәтижесіннің нақтылығына қарай бағалау:

4. Тест сұрақтарға жауап беруіне қарай бағалау.

Негізгі дерек көздері

Ғ.Аяған. Қазақстан тарих. ІХ сын Алматы «Атамұра»2013ж§47

250 – 255 бет «Шың» баспасы. 286 бет. 2010.

Ресурстар

 Тест тапсырмалар, кестелер, деңгейлік тапсырмалар, электронды оқулық

Әдіс-тәсілдер

Әңгімеге негізделген сабақ, ашық тест

Алдыңғы білім

§44-2. Қазақстандағы экологиялық проблемалар

                                                                              Жоспар

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Қызығу

шылықты ояту

10 мин

І.Оқушылармен амандасу.

Жеке тапсырма.Үйге берілген тапсырманы меңгергендігі жайында ашық тест беріледі.

Оқушылар үйге берілген тапсырмаға жауап беру мақсатында ашық тестке жауап береді.

§44-2. Қазақстандағы экологиялық проблемалар   тақырыбы бойынша ашық сұрақтар

1.Зауыттарда, фабрикаларда, кен орындарында көп жылдар бойы технологиялық үрдістер жаңартылмады, табиғи ресурстарды ысырапсыз пайдалану ескерілмеді. Экологиялық дағдарыс және оның салдары

2.Қазақстан нағыз экологиялық апат аймағына айналған жыл: 1950 жылдардан бастап.

3.Батыс Қазақстанда жұмыс істеп тұрған атом полигоны: Капустин Яр.

4.Семей ядролық полигонында ең алғашқы сынақ өткізілген жыл: 1949 ж.

5.Семей ядролық полигонында ауада ашық жарылыстар жасалды: 1949-1963 жылдары аралығында.

6.1949 жылдан 1963 жылға дейінгі аралықта Семей полигонында ауада жасалған жарылыстардың саны: 113.

7.1964 жылдан 1989 жылдың қазанына дейінгі аралықта Семей полигонында жасалған жарылыстардың саны: 343.

8.Кеңес еліндегі ядролық сынақтардың Семей жерінде өткізілгені: 70%

9.Семей полигонының зардабын шеккен облыстар: Семей, Қарағанды, Павлодар, Өскемен.

10.Қазақ жерінде ядролық қалдықтарды көметін орындардың саны: 300

11.1970 жылдардан бастап суының тартылуы Қазақстанға ғана емес, бүкіл Орталық Азия өңіріне апат әкелген су айдыны: Арал теңізі.

12.Экологиялық дағдарыс шиеленіскен, ірі кәсіпорындар шоғырланған қалалар: Қарағанды, Шымкент, Өскемен.

13.Үлкен және кіші аралға қай жылы бөлінді? 1992 ж.

14. КСРО - ның әскери, химиялық және ғарыштық полигондарының сынақтары жүргізілген аймақтар:Капустин Яр, Азғыр полигондарында ,Сарышаған полигонында,Семей полигонында

15. Жыл сайын млрд - таған текше метр тазартылмаған кір су ағызылған қандай өзендерге? Тобыл, Есіл, Ертіс, Орал, Бадам, Қаратал өзендеріне

16.Арал теңізі 1960-1970 жылдары дүниежүзілік теңіз деңгейі қанша, 1998 ж қаншаға төмендеді? 53,0 метр биіктікке жатса, 18 метр төмендеген.

17. Аралдың табиғи ресурстарын дұрыс пайдаланбаудың нәтижесінде  қандай проблема пайда болды? Балқаш проблемесы

18. 1966 жылы 1 литрде 35 мг көлемде не артты, нелер пайда болды? Судың тұздылығы артып, тұз шөгінділері пайда болды.

Мағы

наны тану

І. Әңгімеге негізделген сабақ.(сыныппен әңгімені оқыта отырып талқылауға бағытталған әдіс).

ІІ. Мақсат: жаңа сабақты оқушымен мұғалімнің сыныпта талдау, мұғалімнің сұраққоя білуі.

Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар. туралы шағын топ саяхат жасау жұмысы тапсырылады. Барлық топ тақырыпты оқып түгел танысып шығады.

1.Республикадағы қоғамдық-саяси ғ

2.Халықтың саяси белсендігің арта түсуі.

3.1980 жылдардағы халықаралық жағдай.Социалистік лагерлер жүйесінің күйреуі

Тақырыпты оқушылардьң меңгеруiн жеңiлдету үшiн   әрбiр тақырыпшаны тiрек-сызба арқылы түciн­дiре білу.

Күтілетін нәтиже:Әpi қарай оқушылардьң тарихи танымдьқ, ойлау, талдау, iздену қабiлеттерiн дамыту өзiндiк жұмыстар жасап, өз шешімдерін айту.

1.      Оқушыдан сурет тұрғыдан сұрау.

2.      Әңгімені айту.

3.      Оқушылар оқыған тақырыптың негізгі идеясына тоқталу.

4.      Мұғалім мен оқушылар арасында сұрақ-жауап қатынасы арқылы тақырыпты толықтыру.

Мұғалімнің сөзі. Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар Мақсат: Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар тақырыбына байланысты ықтимал сұрақтар арқылы оқыту.

Күтілетін нәтиже: Жаңа тақырыптың  негізгі мазмұнын қалай керек екендігін үйрету арқылы қажетті мәліметті түртіп алуға баулу.

Тарихи тілде сөйлейік

Реабилитация- бастапқы құқықтар мен бастапқы жақсы беделді қалпына келтіру.

Постсоциалистік- социалистік лагерь күйрегеннен кейінгі қалыптасқан жағдай.

Пикет-үкіметке талап қоя шыққан ереуілші топ.

§48. Қазақстандағы қоғамдық саяси қозғалыстар

Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар баршылық. Алдына қойған мақсаттарына қарай оларды былайша топтастыруға болады: 

1) Экологиялық бағыттағы ұйымдар. Оларға жататындар "Невада-Семей" қозғалысы, "Арал-Азия-Қазақстан" халықаралық қоғамдық комитеті, "Табиғат" комитеті, т.с.с.; 

2) Тарихи - ағартушылық қоғамдар: "Мемориал", "Әділет", "Ақиқат" және т.б.; 

3) Әлеуметтік талаптар қойған ұйымдар: "Атамекен", "Алтынбесік", "Жерұйық" "Шаңырақ" және т.с.с.;
Сонымен қатар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. Осылардың бәрі, өз ерекшеліктері болуына қарамастан, еңбекшілердің белсенділігін арттырып, Қазақстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана мақсаттарына жетпек.Енді соңғы мәліметтер бойынша, бір ғана Қарағанды облысында 6 саяси партия, 8 саяси мақсаттағы қоғамдық қозғалыстар, 16 жастар ұйымдары, әйелдер ұйымдары, 13 ұлттық мәдени орындар, 2 табиғат қорғау қозғалысы, 15 тәуелсіз кәсіподақ, 85 діни бірлестікітер, 273 басқа да әр түрлі ұйымдар мен бірлестіктер бар. Енді барлық облыстардың қоғамдық қозғалыстары мен бірлестіктерінің қанша екендігін ескерсек, түсінігіміз кеңейе түспек.

Егемендік, тәуелсіздік алу қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстардың жұмысын түбірінен қайта құруға объективті негіз қалады. Ұйымдар мен қозғалыстар саяси процеске тартылды, өмірді өзгерту және жақсарту олардың іс-әрекетіне де байланысты деген түсінік әрбір адамның санасына ене бастады. Бұл тоталитарлық саяси режімнен демократиялык өмірге енудің айғағы болды. Бұқараның іс-қимылының артуына, көптеген саяси-қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың өмірге келуіне жағдай жасады.
Жеке ұйымдар мен қозғалыстар."Азат" азаматтық қозғалысы. Бұл ұйым 1990 жылдың шілде айында Алматы қаласында құрылды, әр түрлі партия, кәсіподақ, әйелдер, ардагерлер, діни, жастар, т.б. ұйымдарды біріктіреді. Іс-әрекеттің нысаны мен тәсілдерінің негізі: мемлекеттік билік органдарын конституциялық жолмен қалыптастыру; баламалы заң жобаларын жасау; жоғарғы және жергілікті ұйымдардың қабылдайтын саяси шешімдеріне; жиналыс, митингі, шеру тарту ісіне қатынасу.

«Азаттың» бөлімшелері барлық облыстарда бар, жоғарғы органы - съезд, 300-ден астам мүшелері бар. Ең көп мүшелері Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Алматы, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында."Азат" басқа елдердегі осындай қозғалыс ұйымдары мен тікелей байланысты."Азат" газетін шығарады, "Қазақ тілі" қоғамымен тікелей байланыста.
"Азат" қозғалысы республика жерінде өз жарғысына, Конституцияға сәйкес жұмыс жүргізеді. Негізгі мақсаты - толық саяси-экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізу, әлеуметтік әділеттілік жөне демократия принциптерін іске асыру, барлық азаматтардың материалдық және рухани өмірін қамтамасыз ету.Экономика саласындажер, кенбайлықтары, су, орманжәнебасқа да байлықтарреспубликаныңменшігі. Жерсатылмауыкерек, біраққажеттіліккеқарайжалғаберіледі. Ұлтмәселесіндебарлықазаматтартеңқұқықты, ұлтына, дінінеқарайбөлінбеукерек.
Қазақмектебініңжәнетәрбиеніңұлттықтұжырымдамасыжасалуыкерек. Қазақстантарихы, қазақтіліжәнеәдебиетібарлықоқуорындарындадербеспәнретіндеоқытылуықажет. Басқаружүйесіндетоталитарлықүстемдікке, әкімшіл-әміршілжүйегеқарсыкүресжүргізілуі кажет.

"Әділет" тарихи-ағартушылық қоғамы - жарғысы, бағдарламасы бар. Қоғам мүшелері 19 халық комиссарының (министрдің), 1938 жылы Алматы маңында атылғандардың көмілген жерлерін анықтады. Сталиндік қуғын-сүргінге ұшырағандарды еске алу үшін қаржы жинады.
Қазіргі уақытта "Әділеттің" Астана, Қарағанды, Шымкент, Алматыда жергілікті ұйымдары бар. Қоғам мүшелері 1500-ге жуық, негізінен студенттер және қоғам қайраткерлері.

«Ақиқат" тарихи-ағартушылық қоғамы 1988 жылы желтоқсанның 13-інде құрылды. Қоғамның мақсатының бірі - халықтың ескі әдет-ғүрпын қалпына келтіру, туған өлкенің тарихын зерттеу, қазақ және басқа халықтардың ұлттық тілін дамыту. Қуғын-сүргінге ұшырағандар туралы бірнеше мақалалар және кітаптар жариялады. Қоғамның үш мыңнан астам мүшесі бар. Алматы, Оңтүстік Казақстан, Жамбыл, Қарағанды, Ақмола облыстарында бөлімшелері бар. Қоғам жүмысына негізінен зиялы қауым өкілдері мен студент жастар қатынасады.

 Орыс қауымы (русская община) Әділет министрлігінде қыркүйектің 1-інде тіркеуден өтті. 14 облыста бөлімшелері бар. Жалпы саны 70 мың адамнан асады. Қауымның іс-әрекеті жарғы және бағдарламасына сәйкес орыс және басқа да славян халықтарының рухани өркендеуінің, олардың мәдениетін, білімінің барлық дәрежесін дамытуға бағытталған, Қазақстаңда азаматтық қоғам құруға әсер етуі қаралған. Қауым "Русский вестник" атты газет шығарады, жастарды мүше етіп тартуға көптеген шара қолдануда.

Қауым 1992 жылы мемлекеттік екі тілділікті жақтап қол жинады, Шығыс Қазақстан облысында өткізілген митингілерді жақтады. 1993 жылдыңқаңтарайында президент атынаОрысуниверситетінашудысұрап хат жолдады.

Жастардың рухани және дене шынықтыру дайындығын жақсарту мақсатында олардың спорттық-патриоттық клубқа мүше болуын насихаттайды. Жастар клубын ұйымдастыру үшін спорт залдарын жалға алуға қаражат бөлді. Көркем өнер ұжымдарын құруға ат салысады.

Республикалық қоғамдық славян қозғалысы "Лад" 1993 жылы наурыз айында құрылды, 10 мыңнан астам мүшесі бар, орталығы — Астана қаласында. Қозғалыстың негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасында тұратын славян халықтарының тілін, мәдениетін, рухани өмірін гүлдендіру, республикада демократияны, азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени құқықтары мен бостандығын, бейбітшілікті, халықтар достығын дамыту, нығайту.

Қазақстанның әйелдер одағы. Бұл қоғамдық ұйым 1991 жылдың мамыр айында құрылды. Құрылу мақсаты - әйелдердің қоғамдағы саяси, әлеуметтік, экономикалық, рухани өмірдегі рөлін арттыру. Одақ республикадағы реформаны жақтайды. Соңғы 7-8 жылда бүл салада қыруар ұйымдастыру жұмысын атқарды. Әйелдер қозғалысының мәселелері туралы семинар, мәслихаттар өткізді, ардагер әйелдерге, көп балалы аналарға, балалар үйіне материалдық көмекті үнемі ұйымдастырып келеді. "Әйелдер қазіргі қоғамда" деген халықаралық конференция өткізді. Қазақстанның әйелдер одағы- Орталық Азия елдерінің халықаралық конгресінің мүшесі.

Қазақстан Республикасының әйелдер кеңесі 1991 жылы қазанның 21-інде тіркеуден өтті. Басқарма және президиум мүшелері 1991 жылы тамыздың 20-да сайланды, ұйымның Жарғысы бар. Бірнеше рет республикалық пленумы өтті. 1992 жылы маусым айында Тараз қаласында "Әйелдердің кәсіпкерлік іс-қызметі туралы" конференция, Семей қаласында акушер-гинекологтар-дың республикалық съезін, 1993 жылдың қырқүйек айында Орта Азия елдері әйелдерінің халықаралық конференциясын өткізді.

Қазақстанның жастар одағы. Құрамында 500 мыңнан астам мүшесі бар. Одақтың мүшелері - Қазақстанның мамандары мен жас ғалымдарының ассоциациясы, жастар кәсіпкерлігін дамыту "Асар" ассоциациясы, спортшы балаларға көмек беретін "Алтын шабақ" қоғамы.
Қазақстанның жастар одағы - дербес қоғамдық ұйым, республиканың жастарын ерікті түрде біріктіреді. Республика Конституциясына, заңдарына негізделген жарғысы және бағдарламасы бар.Одақтың негізгі мақсаты - жас азаматтардың еркін дамуына жағдай жасау, олардың экономикалық, әлеуметтік-мәдени құқықтары мен бостандығын қорғау, іске асыру. Одақ жастардың мемлекеттік және қоғамдық жұмыстарда жігерлілігін және дербестігін арттыру, олардың ғылыми-техникалық және көркемөнер шығармашылығын дамыту саласында сан қырлы жұмыстарды іске асырып жатыр.

Ауғанстандағы соғыс ардагерлерінің ұйымы. Бұл -тіркеуден өткен қоғамдық ұйым. Негізгі мақсаты -Ауғанстандағы соғыс ардагерлерін әлеуметтік бейімдеу, оларға медициналық көмек көрсету, оларды құқықтық және әлеуметтік қорғау, олардың отбасына моральдық-психологиялық, материалдық көмек ұйымдастыру, соғыста қайтыс болғандардың атын, ерлігін мәңгілік есте қалдыру, жастарды патриоттық және интернационализм рухында тәрбиелеу. Ұйым соғыс ардагерлерімен үнемі кездесу ұйымдастырып, олардың тілек-мүдделерін зерттеп отырады. Беделі өте жоғары.

Адам құқығы бюросы. Бұл қоғамдық ұйым адам құқығын іске асыру туралы қоғамдық бақылауды іске асырады, республикадан тыс жерлерге қоныс аударғысы келетін азаматтардың құқығын, республикадағы демократияның іске асырылуын қорғайды. Жұртшылық қауым бұл ұйымды өте жақсы біледі, тиісті көмектерін алып отырады.

ҚазақстанРеспубликасындағыКәсіподақфедерациясыкеңесі. Кәсіподақфедерациясы - еріктіқоғамдықұйым, кәсіподақмүшелерініңқұқығынжәнемүддесінқорғайды. 14 облыстаоблыстықжәне 22 салалықкәсіподақбірлестіктері бар. ФедерацияныңқұрамындаҒылымакадемиясының, архитектура, ЖобалықжәнеЗерттеуинституттарының, инновациялықжәнеұсақкәсіпкерлер, мұнай, газ, көмір, т.б. кәсіподақтары бар. Қазірде федерация 7,5 млн. кәсіподақмүшелерінен, 43 мыңнанастамбастауышұйымдардантұрады. Кәсіподақұйымдарынажергіліктіжерлердебасшылықжасайтын 835 аудандықжәнеқалалық, 209 облыстықкәсіподақ; қоғамдары бар.

Федерация жұмысының негізгі бағыты - мүшелік ұйымдардың әлеуметтік-экономикалыұ, құқықтары мен мүддесін қорғау, еңбек, тұрмыс, мәдениет, спорт мәселелері туралы үкіметпен келісім жасау. Федерация кеңесі Парламенттің заң қабылдау мәселесіне қатысып, заң жобаларын жасайды.

Кәсіподақ федерациясы өтпелі кезеңде көмір, түсті металлургия, т.б. шаруашылық салаларындағы еңбекшілердің жұмысқа орналасу, жалақы, әлеуметтік көмек алу ісіне үнемі араласып келеді.

Республикалық "Бірлесу" кәсіподағы және Қазақстанның тәуелсіз кәсіподақ орталығы. Қазақстан Республикасының "Бірлесу" кәсіподағы 1989 жылдың қараша айында үйымдастырылды. Оның қүрылтайшысы - экономиканың мемлекеттік емес секторының қызметкерлері. Оларды мұндай ұйым құруға итермелеген жағдай - еңбекшілердің еркін еңбегі құқығына шенеулік тарапынан тыйым салынуы, заң алдында өздерін қорғай алмайтындығы, оларды әкімшіл-әміршіл жүйеден қорғауы.»Бірлесу" кәсіподағы республикадағы ғана емес, бұрынғы КСРО-дағы да бірінші тәуелсіз кәсіподақ ұйымы болды."Бірлесу" қысқа мерзім ішінде сотта 50-ден астам одақ мүшелерінің мүддесін қорғады, 500-ден астам еңбекшілердің мекеме бастықтарына наразылығын жолдады, олардың басым көпшілігі қанағаттандырылды. 

"Невада-Семей" халықаралық ядролық соғысқа қарсы қозғалыс. Бұл - еңбекшілердің еріктілік негізінде құрылған ұйымы. Ұйым халықаралық "Невада - Семей -Морура - Лобнор - Новая Земля" ядролық соғысыңа қарсы бірлестікке кіреді. Қозғалыстың негізгі мақсаты - ядролық қаруды және соғысты адамзат өркениетінен аластау, ядролық сынақ жүргізілген аймақтар халқын экологиялық және әлеуметтік қорға