8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 9. Абылайхан билігі тұсындағы қазақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

Ø  Оқушыларды Абылайдың өмірі және қызметімен таныстыра отырып, аса ірі мемлекет қайраткері, дипломат, қолбасшы болғандығын көрсету. Абылайды  осындай  дәрежеге көтерген деректерді ашу;

Ø  Қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Ø  Абылай хан бейнесі арқылы оқушыларды Отағна деген сүйіспеншілік, адалдық, табандылық рузында тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: аралас

 Сабақтың әдісі: интерактивті

 Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: саяси  және мемлекеттік қайраткер, ішкі және сыртқы саясат, Қазақ хандығының Ресеймен, Жоңғариямен, қызғыздармен қарым-қатынасы.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу
3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

«XVIII ғ. ортасындағы Қазақстан» және «Қазақ-қалмақ қатынастары» тақырыптары бойынша сұрақтар қою.

1. Картамен жұмыс:

·         Картадан Башқұртстанның  қайда орналасқанын көсетіңдер. Башқұртстанның мемлекеттік құрылымы жөнінде не білесіңдер?

·         Қалмақ хандығының географиялық орналасу ерекшеліктері. Қалмақ хандығының пайда болу тарихы.

1.      Қалмақ билеушілерінен кімдерді білесіңдер?

2.      XVIII ғасырдың ортасына қарай Кіші жүздің жағдайы неліктен шиеленісіп кетті?

3.      Қазақстар мен башқұрттар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері жөнінде не білесіңдер?

Тарихи тұлға

Жылдар

Оқиғалар

Нұралы

1771

Еділ қалмақтарын Жоңғарияға бастап барған қалмақ билеушісі

Батырша

10 шілде, 1749

Әбілқайыр ханның баласы. Патша үкіметі оны Кіші жүз ханы етіп ресми түрде бекітті

Неплюев

1765

Генирал-поручик, Сібір шебінің қолбасшысы, Ертістің дала жағынан 10 шақырымдық белдеу орнатуды межеледі.

Шпрингер

1697

Орыс патшасы, Аюкені ресми түрде Еділ қалмақтарының ханы етіп бекітіп, Ресейдің оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауды тапсырды.

І Петр

1742

1754

Орынбор өлкесінің губернаторы, қазақстарды көршілес башқұрттармен, қалмақтармен жауластыру саясатын жүргізген

Убашы

1755

Башқұрттардың Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілісінің негізгі басшысы.

4.      Орта жүзде жер мәселесінің шиеленісуі неліктен болды?

5.      Қазақстар Еділ қалмақтарын талқандауда неліктен шешуші рөл атқарды?

(Сабақта хронологиялық кестені пайдалану оқушыларға оқылған тарихи оқиғаларды терең меңгеруіне, олардың себеп-салдарлық байланыстары мен заңдылықтарын меңгеруге  тарихты ғылыми түсінуге көмектеседі.)

6.      Карточкалармен жұмыс.

№1 тапсырма. «Тарихи тұлға».

-Төмендегі тарихи оқиғалар мен оған қатысты тарихи тұлғаларды рет-ретімен қойып шығыңдар.

№2 тапсырма. «Қазақстан XVIII ғ. ортасында» деген тақырып бойынша тарихи оқиғалардың хронологиялық тізбесін жасау:

1748ж.-

1740-1755 жж.-

1752-1755 жж.-

1765 ж.-

1771 ж.-

№3 тапсырма. «Қазақ –қалмақ қатынастары» тақырыбы бойынша тарихи оқиғалардың хронологиялық тізбесі:

1628 ж.-

1697 ж.-

1723 ж.-

1726 ж.-

1771 ж.-

Жаңа тақырыпты оқытудың  жоспары:

1.      Абылай-аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері.

2.      Абылай ханның ішкі саясатының ерекшеліктері

3.      Абылай тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы саясатының негізгі бағыттары.

4.      Абылайды Қазақстан тарихындағы орны.

І. Өмірбаяны. Абылай тұлғасының қалыптасуы:

«Әбілмансұр-Сабалақ-Абылай».

Қосымша деректердің (әдеби шығармалар, ғылыми-көпшілік әдебиет, кинофильмдер, деректі хроника, т.б.) көмегімен оқушыларды пбылай ханның өмірбаянымен таныстыру.

№1 тапсырма. Абылайдың өмірбаяны.

1. Абылай қандай қасиеттермен ерекшеленді?
2. Қалай ойлайсыңдар, Абылайдың балалық шағы және жастық кезеңдері белгілі оқиғаларға сәйкес келмегенде тұлға ретінде қалыптасар ма еді?
3. Абылайдың қандай қасиеттері сендерге ұнайды?

ІІ. Абылай ханның мемлекеттік қызметі.

№2 тапсырма. Абылайдың ішкі саясаты.

Тақырыпты оқи отарып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:

1. Абылай өзінің ішкі саясатында алдына қандай мақсат пен міндет қойды?
2. Абылайдың өзі билеген кезеңде жүргізген реформаларын көрсетіңдер, оның Қазақ хандығының саяси және экономикалық өміріндегі маңызын анықтаңдар.

ІІІ. Абылайдың сыртқы саясатының негізгі бағыттары.

№3 тапсырма.                   Тақырыпты оқып, кестені толтырыңдар.

Қазақ-орыс қатынастары

Қазақ-жоңғар қатынастары

Қазақ-қырғыз қатынастары

 №4 тапсырма:

Тақырыпты оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:

1.      Абылай өзінің сыртқы саясатта жоспарлаған барлық істерін жүзеге асыра алды ма?

2.      Бұл шаралар қандай нәтиже берді?

3.      Абылайдың саясатына сендер қандай баға бересіңдер?

IV. Абылайдың  есімі қазақстан тарихында қандай орын алды? (Бүгінде Абылай тек әйгілі хан ғана емес, оның есімі тәуелсіздік пен бірліктің символы)

Сабақты бекіту: Тақырып соңындағы сұрақтарға жауап беріңдер.

Үйге тапсырма:Абылай хан жорық жасаған елдер мен аймақтарды картаға түсіріңдер.

1.      Абылайханның өмірі мен қызметі жөнінжегі қандай шығармаларды білесіңдер? Неліктен халық оған көзі тірісінде «әруақтай» сыйынды?

2.      «Абылай хан» тақырыбына сөзжұмбақ құрастырыңдар