Дәрисниң мавзуси:      А.Низарий . «Рабиә-Сәъдин»  дастани 
Мәхсити:    1 Әдипниң һаяти, ижадийити, дастанлириниң мәзмуни һәққидә
умумий чүшәнчә бериш
2. Саватлиқ   вә бағлинишлиқ пикир қилишқа,  классик әдәбиятимизниң нәмунилирини, тарихимизни чоңқур оқуп, үгинишкә дәвәт қилиш
3.Инсанпәрвәрлик вә әдәп-әхлақ тәрбийисини бериш
Дәрис түри:             арилаш
Дәрис типи             қелиплашқан
Көрнәклик қураллар:    дәрислик, хрестоматия, слайдлар, методикилиқ қолланма  
Қоллинилидиған усуллар:      баянлаш, сөһбәт, соал-жавап
Қоллинилған технология   СТО. «Икки яқлиқ күндилик», инсерт
Йеңи уқумлар:         
Дәрисниң бериши:
І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйяр-ни тәк-ш
ІІ. Мәхсәт қоюш.  ХІХ әсирдики тарихий вәзийәт вә әдәбият һәққидә умумий чүшәнчисини бақаш, А.Низарий ижадийити һәққидики билимини кәңәйтиш
ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.
1. 1-топ ХІХ әсирдики тарихий вәзийәт һәққидә
2. 2-топ. ХІХ әсирдики әдәбият
3. 3-топ- ХІХ әсирдики қазақ әдәбияти,
4.  4-топ  -ХІХ әсирдики рус әдәбияти һәққидә мәлуматлер ейтиду

ІV.  Йеңи мавзуни чүшәндүрүш    Қизиқишини ойғитиш.
Абдуреһим Низарий һәққидә немә билисиләр? «Пәрһат-Шерин» дастанини оқуғиниңлар барму?
1. Синип 4 топқа бөлүниду. Һәр топқа йеңи мавзу бойичә ИНСЕРТ  стратегиясини қоллинип, тапшурмилар берилиду. 1-топ – А.Низарий һәққидә,  2-топ  -- «Ғериплар һекаяти» һәққидә,   3-топ  - «Пәрһат-Шерин» дастани һәққидә, 4-топ  -«Ләйли-Мәжнун» дастани һәққидә оқуп, бир-биригә пикир ейтиду.
 2. Һәр топтин  бирдин оқуғучи чиқип, өз пикирлирини ейтиду, қалғанлири уни толуқтуриду. Һәр топ өз пикирлирини сүрәтләр, мисаллар билән дәлилләйду.
Өзиниң бай иҗадий мираслири билән уйғур классик әдәбиятиниң гүлләнгән бир дәврини ачқан шаир Абдуреһим Низарий әдәбиятимиз тарихиаа муһим вә һөрмәтлик орун тутиду.
    Абдуреһим Низари 1843 - жили язған «Дуррилнәҗат» («Ниҗатлиқ үнчилири») намлиқ әсиридә бәргән:    «Өмүр дағи алтимшу йәтти,
                    Йәтмишкә йеқин үмид кәтти.»
    Дегән мәлуматқа вә һазирғичә игилигән әҺвалларға асасланғанда, шаир 1776 - жили қәшқәр шәһирниң Булақбеши мәһәллисидә кичик қол һүнәрвән аилисидә дунияға кәлгән. У дәсләп кона мәктәптә оқуп саватини чиқарғандин кейин, Қәшқәр «Ханлиқ мәдрис» тә илим тәһсил қилған.

    Шаир яшиған дәвир (18 - әсирниң ахири Вә 19 - әсирниң биринчи йерими) уйғур хәлқи манҗур һакимийити вә өз ичидики феодал һөкүмранларниң дәһшәтлик зулми астида езилип, еғир турмуш кәчүрүватқан дәвиргә тоғра кәлди. Шаир өмриниң мутләқ көп қисми кәмбәғәллик ичидә өтти. У узақ заман кишиләрниң хәт - чәклирини йезип бериш, түрлүк китап нусхилирини көчүрүш билән турмуш өткүзди.

    Низарий Нәваини өзигә устаз тутуп, униң әсәрлирини хәлиқ арисиға тарқитишта әң көп әмгәк қилған, өмриниң көп қисмини нәваи дурданилирини көчүрүшкә сәрип қилған. Низари көчүргән Нәваи куллиятиниң толуқ бир қол язмиси Өзбәкстан пәнләр академияси Ә.Нәваи намидики дөләт әдәбият Музейиниң қол язмилар фондида сақланмақта.

    Низарий, Зияий, Ғәрибийләр иҗадий һәмкарлиқта ишлигән бу топлам он сәккиз дастан, қиссә вә жигирмә төрт һекайәттин түзүлгән. Бу дастан,қҚиссәләрниң тоққузи зор һәҗимдә болуп, униң «муқәддимә» қисми билән «Пәрһад - Шерин», «Ләйли - Мәҗнун», «Мәһзун - Гүлниса» вә «Рабиә - Сәдин» дастанлири, шундақлА, топламдики һекайәтләрниң көпчилиги Низарий қәлимигә мәнсуптур.

    Низарий өз хәлқигә Нәваийниң «Хәмсә» сидикидәк гөһәрләрни тәғдим қилишни мәхсәт қилған еди. У өзиниң топламға киргән  надир әсәрлири билән көзлигән мәхситигә толуқ йәтти.

    Низарий Әлишир Нәваий изидин меңип «ПәрҺад - Шерин» дастанини язғанда, Нәваиға тәхлитчи сүпитидә мәйданға чиқмай, бәлки йеңи бир иҗадий йол билән маңған. Нәваи оттуриға қойған пикир вә тәсвирләрни тәкрарлимиған. Нәваи өз дастанини Аруз вәзниниң «бәһри Вафз» дәп аталған бәһридә язған болса, Низарий мутәқариб бәһридә өзигә хас йеник услуб билән язған.

    «Ләйли _ Мәҗнун» әслидә кишилик әркинлиги вә инсаний муһәббәтни күйләйдиған әрәп ривайити еди. Бу ривайәт оттура әсирләрдин тартипла шәриқ хәлиқлири арисида қиссә шәклигә кирип кәң тарқалған вә оттура Азия хәлқи әдәбиятидики әнъәнивий сюжетқа айлинип кәткән. «Ләйли - Мәҗнун» сюжетини биринчи болуп язма әдәбиятқа Низами Гәнҗәви еиип киргән вә шуниңдин кейин парс тилида бир қатар «Ләйли - Мәҗнун» дастанлири барлиққа кәлгән болсиму, 15 - әсиргичә болған уйғур язма әдәбиятида «Ләйли - Мәҗнун» дастан сүпитидә мәйданға чиқмиған еди. Әлишир Нәваий тунҗа қетим әйни дәвир уйғур әдәбий Тили - «чағатай тили» да «Хәмсә» яритиштин ибарәт мүшкүл вәзипини ада қилип, «Ләйли - Мәҗнун» ниң уйғур тилидики нусхисини мәйданға чиқарди. Нәваийдин кейин, түркий тилда сөзләшкүчи хәлиқләр әдәбиятида нәччә онлап «Ләйли - Мәҗнун» дастани оттуриға чиқти, шуниң билән әсли әрәб ривайити болған бу сюжет уйғур әдәбияти зиминидиму көкләп мевә беришкә башлиди. Әйнә шундақ мевиләрниң бирси Абдуреһим Низарийниң «Ләйли - Мәҗнун» дастанидур.

    Умумән, Низарийниң «Ләйли - Мәҗнун» дастани 19 -әсир уйғур әдәбиятиниң йеңи йүзлинишини ениқлашта муһим орун тутидиған әсәрләрниң бирсидур.

    Шаирниң Турпандин Қәшқәргә, Зоһуридин Һакимбәг һузуриға қачан қайтип кәлгәнликИ ениқ әмәс (Бу һәҚтики йилнамиләрдә Илгири - кейинлик мәВҗут). Омумән, ШаиР қайтип кәлгәндин кейин қәшқәр опалниң Қумбағ (Азиғ) кәнтИдики зоһуридин һакиМбәг тәйин қилип бәрГән арамгаһида даваЛинип дәм алған вә Мушу мәзгилдә «һәзриТи моллам» (Мәһмуд қӘшқәри) тәзкирисидин Пайдилинип, «дияри Имам» намлиқ китабИни язған. МутәпәккУр, Реализмчи шаир Абдурәһим низари 1848 - йили вапат болДи. Униң җәсити «һәЗрити моллам» қәбрисИ җайлашқан дөңлүкниҢ ғәрбий шимал янбаҒриға қоюлди. НизарИ қәбриси һелиму шу Җайда «абдурәһим сиҖлат мәқбәриси» нами Билән мәшһур.
  «Реалистик әсәр» дегән ибарини қандақ чүшинисиләр?
 Мәнани ажритиш стадияси. 1. Синип 4 топқа бөлүниду. Һәр топқа йеңи мавзу бойичә ИНСЕРТ  стратегиясини қоллинип, тапшурмилар берилиду. 1-топ – дастанниң идеяси ,  2-топ  -- дастанниң вәқәлиги,   3-топ  - дастандики образлар, 4-топ  - дастанниң алаһидилиги, әһмийити.
«Рабиә-Сәъдин»  дастани:
Низарий «Ләйли _ Мәжнун» ға охшап кетидиған паҗиә _ өз заманисида Қәшқәрниң Көкчи йезисида болуп өткән әмәлий вәқәгә асасән, чоңқур реализм роһидики «Рабийә _ Сәидин» дастанини язди вә униң билән тәнқидий реализмға йол ачти.
    Шаир Низари икки яшниң муһәббәт паҗиәсини сюжит қилиш арқилиқ феодаллиқ түзүмгә, жүмлидин, феодаллиқ аилә - некаһ түзүмигә кәскин қарши чиқиду.
    Әсәр бәдиийлик җәһәттин камаләткә йәткән болуп, шаирниң өткүр қәлими Астида эпик вәқәләр билән долқунлуқ лирик һиссият вә пәлсәпәлик пикир - мулаһизиләр бир - бири билән қошулуп кәткән. Дастанда аҗайип бай тәсәввур күчи, охшитиш, жанландуруш вә башқа бәдиий ипадиләш васитилири умумлаштуруп қоллинилған. Шаир өз қәһриман Рабиәни Ай билән Қуяшқа, Хуш пурақ Қизил гүлгә охшитип тәсвирлисә, сәлбий образ Жабирни шумлуқниң символи қарғиға охшитиду.
    Умумән илғар демократик ғайини өзигә сиңдүргән бу әсәр бүгүнки күндиму йәнила зор реал әһмийәткә егә.
    Низарий дастанчилиғиниң бир алаһидилики _ қәһриманниң ичкий кәчүрмишигә толарақ етибар бериштин ибарәт. Шаир өз қәһриманлириниң ички дунясини ғәзәл шәкли билән, чоңқур вә күчлүк һаяҗан ичидә сүрәтләп берип, оқуғучида Қәһриманларға нисбәтән чоңқур һисдашлиқ ойғитиш мәхситигә йетәлигән. Шаирниң дастанлириға киргүзгән ғәзәллири мәйли мәзмун яки бәдиийлик җәһәттә болсун бир қәдәр жуқири қиммәткә егә болуп, Бу униң ғәзәлчиликтиму пишқан лирик шаир екәнлигини көрситип бериду. Низарийниң йәнә балилар тоғрилиқму Язған бирмунчә шеирлири бар.

 V.  Бәкитиш. Рефлексия стадияси. Рабиә вә Сәъдингә хәт
VІ . Йәкүнләш. 
Бир-бириниң пикрини баһалайду.
VІІ. Өйгә тапшурма  вә баһалаш 
1. Дастанни оқуш, сөзләш
2. Қошумчә мәлуматлар тепиш